„Przez drogi i bezdroża. Podróż po nowych Chinach”, Peter Hessler

Chiny to, po Stanach Zjednoczonych, druga na świecie gospodarka. Obecnie kraj ten zamieszkuje ponad 1,3 miliarda ludzi, a produkty wytwarzane w chińskich fabrykach dosłownie zalewają nasze rynki. Co istotne, Państwo Środka jest bardzo zróżnicowane, głównie ze względu na zamożność mieszkańców. Dzieje się tak z prostego powodu: duża część społeczeństwa mieszka na często jeszcze zacofanej wsi, co i tak nie przeszkadza zaawansowanym technologicznie Chińczykom stawiać czoło kryzysowi i śmiało spoglądać w przyszłość. Te paradoksy świetnie wychwycił autor książki „Przez drogi i bezdroża. Podróż po nowych Chinach”. Peter Hessler, amerykański pisarz i dziennikarz, specjalizujący się w chińskiej problematyce, przez kilka lat mieszkał na Dalekim Wschodzie, nadsyłając do amerykańskich gazet ciekawe, niebanalne artykuły, za które w 2011 roku otrzymał prestiżowe stypendium Fundacji McArthura.

W 2001 roku Amerykanin postanowił zdać w Chinach prawo jazdy i wyruszyć wypożyczonym samochodem w podróż po najdziwniejszych i najtrudniejszych chińskich drogach, położonych z dala od rozwiniętych miast. Ta wyprawa pozwoliła mu poznać Chiny od innej, mniej popularnej strony. Efektem tego jest prawie 500 — stronicowa książka, którą naprawdę dobrze się czyta. To lektura adresowana do tych, którzy interesują się światem i chcą zrozumieć jego mechanizmy. Trudno w krótkim tekście przekazać bogactwo obserwacji poczynionych przez Hesslera, więc poświęćmy kilka słów na omówienie kilku paradoksów chińskiej codzienności.

W jednym z rozdziałów Hessler pisze o chińskich pogrzebach na prowincji. Chińczycy, aby uczcić osobę zmarłego, wystawiają podczas pogrzebu tradycyjną operę (z takim zwyczajem dziennikarz zatknął się w mieście Xinrong). Hessler pisze: „Uroczystości pogrzebowe trwały tydzień i miały wyjątkową wyszukaną oprawę, ponieważ do zmarłego należał największy sklep w mieście – market Krynica Pomyślności. Rodzina ustawiła trumnę ze zmarłym po prawej stronie od wejścia do sklepu. Ten człowiek nawet po śmierci sprawiał, że interes się kręcił – zebrany na ulicy tłum napływał do środka, a ludzie omijali trumnę, aby kupić przekąski, które jedli podczas słuchania opery”. Hessler spotyka także (zwariowanych nieco) specjalistów od feng shui. Chociaż komuniści w Chinach religię i wróżbiarstwo traktują jak zabobon, Chińczycy wciąż projektują swoją przestrzeń zgodnie ze starożytnymi zasadami. A że o dostęp do prawdziwej wiedzy jest dziś niezwykle trudno, dlatego na rynku pojawiają się wciąż doradcy od feng shui. Na jednej z wizytówek otrzymanych od chińskiego „fachowca” Hessler znalazł taki oto napis: „Zhang Baolong. Mistrz feng shui. Obsługa całej długości smoka, od jego początku do końca”. Co to znaczy? Wyjaśnienie jest proste: cała długość smoka, czyli wszystkie możliwe usługi: od wyboru męża lub żony do sugestii, gdzie należy wybrać miejsce swojego pochówku.

Aby spotkać się z tak osobliwymi sytuacjami i postaciami, Hessler musiał wynająć samochód. Zdecydował się wtedy na jeepa cherokee, wypożyczonego w pekińskim przedsiębiorstwie Capitol Motors. Samochód oczywiście świetnie się sprawdził w chińskich warunkach, ale Hessler musiał nauczyć się jednego: nigdy nie uda mu się zwrócić samochodu w jednym kawałku. Jazda po chińskich ulicach zakłada – prędzej czy później – udział w wypadku, więc pracownik wypożyczalni poinstruował go, by kierowca targował się z drugim uczestnikiem kolizji, żądając jak najwyższej stawki. Po czym zawsze następowała transakcja z ręki do ręki, bez dokumentów, a na wszystkim najlepiej zarabiał właściciel wypożyczalni, który rzadko decydował się na naprawę samochodu (za to z uśmiechem przyjmował gotówkę na pokrycie strat). Każdy kraj ma oczywiście swoje drogowe paradoksy, ale to, co dzieje się na chińskich drogach, jakoś nie pasuje nam do cywilizowanego kraju. A tu niespodzianka! Dlatego co rusz na kartach książki pojawia się fundamentalne stwierdzenie: „Nie rozumiesz Chińczyków”.

Hessler nie wpadł na odkrywczy pomysł. Każdy podróżnik wie, że tylko wtedy, gdy zestawimy rzeczywistość w wielkim mieście z senną, spokojną atmosferą małych miasteczek lub wsi, poznamy prawdziwe realia życia. Pod tym podpisze się każdy dziennikarz, któremu zależy na obiektywizmie i rzetelnym opisaniu prawdy. Hessler z manią szaleńca tankował więc swój wypożyczony samochód i wyruszał tam, gdzie większość z nas wcale nie chciałby się znaleźć. Recenzent pisma „Bloomberg News” stwierdził w jednej z recenzji: „Peter Hessler, współczesny Marco Polo przemierzający Chiny wynajętym jeepem, ujrzał cuda godne filmu braci Coen […] Rzadko zdarza mi się czytać książki, które wywracają do góry nogami wszystko, co dotąd wiedział o jakimś kraju. To jest jedna z nich”.

Wybierzmy się więc w podróż przez drogi i bezdroża nowych Chin. Zobaczymy wtedy, że stan polskich autostrad nie jest wcale taki zły i że warto zrobić kilka kroków poza próg własnego domu. Bo nigdy nie wiadomo, co czai się za horyzontem.