"Ogród Afrodyty", Ewa Stachniak

„Ogród Afrodyty” to piękna książka o kobietach, napisana przez kobietę i dla kobiet. Jej autorka, Ewa Stachniak, z dużą wrażliwością i wyczuciem porusza się w barwnym świecie historii, łącząc go z literacką fikcją. Główna bohaterka, Zofia Potocka, to ulubienica salonów, piękna Greczynka o przeszłości owianej tajemnicą. Czy rzeczywiście była kiedyś niewolnicą sułtana, kobietą spokrewnioną z książęcym rodem, a może raczej prostą dziewczyną z ludu, która awansowała do rangi polskiej arystokratki? Zofia Potocka, nazywana pieszczotliwie „Dudu”, jest wyjątkiem potwierdzającym regułę, która mówi, że każda kobieta ma wiele twarzy i w zależności od sytuacji ukazuje swoje ulubione oblicze. Nic więc dziwnego, że wdzięk stał się ważnym atutem ślicznej Greczynki, a wśród jej adoratorów znalazły się takie znakomitości jak cesarz Austrii Józef II i Stanisław August Poniatowski.

Powieść Ewy Stachniak nie jest romansidłem epatującym niesmaczną erotyką. „Ogród Afrodyty” to historia kobiety, która walczyła o swoje miejsce w świecie. Z córki handlarza bydłem awansowała na arystokratkę w stanisławowskiej Polsce. Nie zgodziła się na przypisany jej los, a przecież silne podziały społeczne determinowały życie ówczesnej Europy. Ewa Stachniak przedstawia losy Zofii, gdy ta jest już schorowaną kobietą oczekującą śmierci. Umierającej kobiecie towarzyszy opiekunka Rozalia – druga ważna postać w „Ogrodzie Afrodyty”. Pochodzi ona z rodziny, której przypadło żyć w trudnych czasach, związanych m. in. z prześladowaniami religijnymi i politycznymi: Ojciec Rozalii uważał, że wszyscy ludzie rodzą się wolnymi […] czy to wystarczyło, by nazwać go jakobinem? Ze swego ukraińskiego majątku babka Rozalii, Helena Romanowicz, zamówiła w Paryżu traktat Jana Jakuba Rousseau „Emile”, kiedy inne kobiety z jej sfery sprowadzały z Francji suknie balowe i bieliznę.

Rozalia urodziła się na wygnaniu w Paryżu. Otrzymała gruntowne, patriotyczne wychowanie: gdziekolwiek mieszkała jej rodzina, w gabinecie wisiała rycina ukazująca Polskę skutą łańcuchami i prowadzoną do grobu. Ojciec, Jakub Romanowicz, często opowiadał córce o insurekcji kościuszkowskiej, o nadziei związanej z Legionami: To Napoleon Bonaparte, człowiek o niezłomnej woli, bóg wojny, nauczył Polaków jak zwyciężać. Bóg wojny, który wziął pod swe skrzydła pokonanych polskich żołnierzy i umożliwił im walkę z wrogami ich kraju […] Rozalia uwielbiała słuchać, jak ojciec mówi o takich ważnych sprawach. Uwielbiała zapach tabaki, który roztaczał wokół siebie.

„Ogród Afrodyty” to powieść zanurzona w historii. Autorka uważnie śledziła źródła historyczne, dokumenty, które są ważnym świadectwem tamtych czasów, ale fakty poddane zostały tutaj literackiej przeróbce. To daje poczucie złudzenia, iż autorka doskonale rozumie bohaterów, wnika w ich myśli i psychikę. Wrażliwość i subtelność opisów są ważnym atutem „Ogrodu Afrodyty”. Czytelnik nie znajdzie w tej książce tanich chwytów, które mają go przekupić, stając się przy tym substytutem dobrej literatury.

Zofia Potocka, z domu Glavani, zmarła w Berlinie 12 listopada 1822 roku. La Belle Phanariote, jak ją nazywano, pozostawiła po sobie dwie córki i czterech synów. Przeszła do historii jako kobieta słynąca z urody i licznych romansów. Ale powieść Ewy Stachniak sprawia, że bohaterka ta staje się postacią intrygującą — symbolem kobiety, która w patriarchalnym świecie szukała swojego miejsca. „Ogród Afrodyty” to książka warta przeczytania chociażby ze względu na ciekawostki historyczne, zaczerpnięte z listów pochodzących z tamtej epoki. To one tworzą nastrój powieści. „Ogród Afrodyty” wiele mówi o ponadczasowych uczuciach takich jak miłość i namiętność, a historia staje się tu ważnym tłem, które uwidocznia zmienność ludzkiej natury. Trudno jest nie zgodzić się więc z recenzją, opublikowaną na łamach „Evening Echo”. Książki Stachniak to „urzekająca powieść dla miłośników wielkich epickich historii”.