„Przypadek to nie wszystko”, Elliot Aronson

Elliot Aronson to autor wielu podręczników poświęconych psychologii społecznej, znany między innymi za sprawą przeprowadzonego przez siebie eksperymentu z klasą z puzzli oraz z badań nad dysonansem poznawczym. Za sprawą biblioteki Charakterów na polskim rynku wydawniczym ukazały się wspomnienia Elliota Aronsona. Jego Przypadek to nie wszystko. Moje życie psychologa społecznego to książka jednocześnie wspomnieniowa i popularyzująca psychologię społeczną. Słynny psycholog Phil Zimbardo stwierdził o niej: W tej mistrzowskiej opowieści osobiste wątki przeplatają się z wydarzeniami i ludźmi, którzy wywarli wpływ na jego życiową drogę. Podążał nią ku wielkości, nie czekając na pomoc niestałego losu. Rzeczywiście historia Elliota Aronsona – nieśmiałego, zakompleksionego chłopaka, który dzięki wytrwałości osiągnął najwyższe szczyty naukowego wtajemniczenia – ma w sobie to coś, co może nie zainteresuje producentów z Hollywood, ale czytelnikom, zafascynowanym historią nauki na pewno przypadnie do gustu.

Aronson wtajemnicza nas w sprawy bezpośrednio związane z naszym życiem. Bo psychologia społeczna wcale nie jest abstrakcyjną dziedziną wiedzy. Otóż pokazuje nam ona, w jaki sposób zjawiska społeczne wpływają na psychologię jednostki; w jaki sposób wydarzenia historyczne, kryzysy ekonomiczne programują nasze zachowania, decydując o tym, kim jesteśmy, jak kształtujemy swoją teraźniejszość i przyszłość. Jak twierdzi Aronson, psychologia społeczna opiera się na założeniu, że ludzie nie tkwią w pułapce swoich genów lub niezaspokojonych potrzeb z dzieciństwa, tylko mogą wpływać na to, kim są i będą. Aronson pisze: Byłem zafascynowany myślą, że ludzie mogą się rozwijać i doskonalić – że nieśmiały, mało utalentowany osiemnastolatek, który dorastał w ubogim finansowo i intelektualnie domu, może stanąć na nogi o własnych siłach, zdobyć wykształcenie, znaleźć mentorów, obudzić w sobie pasję. Takie podejście do życia pozwoliło Aronsonowi stworzyć eksperyment z klasą z puzzli.

Uczniowie zostali w nim podzieleni na dwie grupy: tradycyjną i „klasę z puzzli”. Pierwsza grupa realizowała tradycyjny program nauczania, natomiast druga, składająca się z dzieci różnych ras, musiała ze sobą współpracować, rozwiązując określone problemy. Po zakończonym eksperymencie okazało się, że dzieci z drugiej grupy osiągnęły lepsze wyniki w nauce oraz miały mniejsze uprzedzenia rasowe wobec swoich rówieśników. Dziś takie podejście do edukacji to standard akceptowany przez wszystkich. Wiemy, że nie wystarczy mówić dzieciom o poszanowaniu drugiego człowieka, o akceptacji jego koloru skóry, przekonań religijnych i pochodzenia. Dziecko musi zetknąć się z „innością”, doświadczyć jej na własnej skórze, by przekonać się, że tak naprawdę wszyscy jesteśmy tacy sami. Stało się tak właśnie za sprawą Elliota Aronsona.

Amerykańskiego psychologa społecznego interesowała także kwestia motywacji osiągnięć, czyli takiego podejście do życia, w którym istotna będzie realizacja celów, chęć podejmowania wysiłku i nabywania nowych umiejętności. Jest przecież tak, że każdy z nas stworzony został do tego, by uczyć się, rozwijać i doskonalić. Niestety niektórzy o tym zapominają, zrzucając odpowiedzialność na geny, złych rodziców i środowisko. Natomiast psycholodzy społeczni twierdzą, że człowiek jest w stanie zmienić swoje uprzedzenia, szkodliwe postawy i ograniczenia związane z pochodzeniem. Bo wszystko jest w zasięgu naszych rąk.

Właśnie takie opinie przedstawia nam Elliot Aronson. I na poparcie swoich tez przywołuje wydarzenia z własnego życia. Jego opowieść to unikalne połączenie intymnych refleksji o świecie z naukowymi tezami, które tu przedstawione są w sposób przejrzysty, zrozumiały, atrakcyjny dla laika. Dokładnie to robi na co dzień magazyn Charaktery, popularyzując wiedzę psychologiczną, nakłaniając swoich czytelników do autorefleksji i świadomego kształtowania życia. Elliot Aronson jest w tym niedoścignionym mistrzem. W taki głos warto się wsłuchać.