Większą część przysadki stanowi płat przedni, który wydziela hormony, podczas gdy w części tylnej inne tego typu związki chemiczne są jedynie przechowywane.
Powszechnie znany jest produkowany przez przysadkę hormon wzrostu (GH) pobudzający wzrost u dzieci. Jego niedobór skutkuje karłowatością, a nadmiar – gigantyzmem. Jednak wydzielanie tego hormonu odgrywa ważną rolę także w organizmie osób dorosłych, które już przecież nie rosną. U nich reguluje gospodarkę białkową, tłuszczową i węglowodanową, syntezę białek i zatrzymuje we krwi jony wapnia i fosforu, które są z kolei niezbędne dla prawidłowej kondycji kości.
Kolejny istotny hormon wydzielany przez przysadkę mózgową to ACTH – hormon adrenokortykotropowy. Reguluje on pracę kory nadnerczy wytwarzających przede wszystkim kortyzol, potocznie zwany hormonem stresu, ponieważ właśnie w takich sytuacjach w organizmie wzrasta jego produkcja. W odpowiedzi na stres podnosi się stężenie glukozy we krwi, w szybkim tempie, na pewien czas dodając energii, kortyzol działa też przeciwbólowo.
Inny hormon przysadki – hormon tyreotropowy (TSH) reguluje wydzielanie przez tarczycę trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Substancje te pobudzają przemianę materii. Zbyt wysoki poziom TSH, a w konsekwencji – T3 i T4 – powoduje nadczynność tarczycy, a zbyt niski – jej niedoczynność.
Przysadka pośrednio wpływa nawet na zabarwienie skóry – część środkowa gruczołu wydziela bowiem hormon melanotropowy regulujący syntezę barwnika – melaniny w skórze.
Osobną ważną grupę hormonów wytwarzanych przez przysadkę mózgową stanowią te odpowiedzialne za funkcjonowanie narządów płciowych u osób obu płci – hormony gonadotropowe. U kobiet należy do nich FSH (hormon folikulotropowy) i LH (hormon luteinizujący). Pierwszy z nich pobudza dojrzewanie pęcherzyków Graafa w jajnikach i warunkuje wydzielanie estrogenów, a drugi podtrzymuje owulację i produkcję progesteronu. Oba te związki odpowiadają więc za prawidłowy cykl miesiączkowy i płodność.
W przypadku kobiet nie można zapominać o jeszcze jednym hormonie wytwarzanym przez przysadkę mózgową – to prolaktyna, która zapoczątkowuje i podtrzymuje wydzielanie mleka po porodzie.
W tylnej części przysadki magazynowane są inne, wytwarzane w podwzgórzu hormony – hormon antydiuretyczny (wazopresyna) odpowiedzialny przede wszystkim za zagęszczenie moczu, biorący udział w procesie wydalania wody. Drugi hormon magazynowany w tylnym płacie przysadki, szczególnie ważny dla kobiet, to oksytocyna. Powoduje ona skurcze macicy, wspomagając zapłodnienie, a także wywołuje akcję porodową.
Choroby przysadki mózgowej polegają na jej niedoczynności lub nadczynności, a objawy bywają bardzo różnorodne w zależności od tego, którego hormonu jest zbyt mało albo za dużo. Niedoczynność gruczołu może być wrodzona lub powstać wskutek jego uszkodzenia, np. jako powikłanie ciąży. Takie zaburzenie może wywołać u kobiet krwotok z dróg rodnych w czasie porodu. Charakterystyczne objawy niedoboru hormonów, przede wszystkim płciowych i tarczycy, to osłabienie, bladość, zaburzenia miesiączkowania i wypadanie włosów – w tym brwi i łonowych.
Przysadka mózgowa może również zostać uszkodzona podczas wypadku, gdy występuje uraz głowy i podstawy czaszki. Terapia niedoczynności, po wykonaniu badań stężenia hormonów we krwi, polega na uzupełnianiu brakującego hormonu przez leczenie farmakologiczne. W diagnostyce wykorzystuje się również rezonans magnetyczny i tomografię komputerową głowy.
Te dwa ostatnie badania pozwalają zwłaszcza wykryć nieprawidłowości w budowie gruczołu, które powoduje guz. Tego typu zmiany mogą mieć charakter złośliwy lub łagodny – gruczolak przysadki – i wywołują nadczynność gruczołu. Zależnie od położenia guza wzrasta wydzielanie różnych hormonów. Gdy chodzi o hormon wzrostu, u osób dorosłych występuje akromegalia objawiająca się powiększeniem rąk i stóp oraz rozrostem kości i zniekształceniem rysów twarzy. Nadmierna produkcja ACTH powoduje z kolei zbyt wysokie stężenie kortyzolu i jego dalsze konsekwencje dla metabolizmu (choroba Cushinga). Są to cukrzyca, nadciśnienie, przyrost wagi, zaburzenia cyklu miesiączkowego, rozstępy. W przypadku nadczynności przysadki spowodowanej przez guz stosuje się leczenie operacyjne. Jedynie w odniesieniu do nadmiernej produkcji prolaktyny, która nie jest związana z karmieniem, wystarcza często podawanie środków farmakologicznych.
Nieprawidłowe działanie przysadki mózgowej wpływa na funkcjonowanie tylu innych narządów i może dawać tak różne objawy, że kiedy coś zmienia się w organizmie, jest inaczej, niż było, niepokoi – dobrze jest pomyśleć o skierowaniu do endokrynologa i o zbadaniu stężenia hormonów we krwi.
