Kwas foliowy

Kwas foliowy, zwany także folanem, folacyną lub witaminą B9, należy do dużej rodziny rozpuszczalnych w wodzie witamin B. Nazwa „kwas foliowy” pochodzi od łacińskiego słowa folium, czyli liść, ponieważ witamina ta została wyizolowana po raz pierwszy z liści szpinaku (w latach 40. XX wieku). Kwas foliowy spełnia wiele ważnych funkcji w organizmie. Jest niezbędny dla prawidłowego podziału komórek, wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego, bierze udział w procesach krwiotwórczych.

Substancja ta odgrywa niezwykle ważną rolę w zapobieganiu powstawaniu wad wrodzonych u noworodków. Pierwsze sugestie dotyczące związku tej witaminy z powstawaniem wad rozwojowych ośrodkowego układu nerwowego pojawiły się w latach 60. XX wieku. Zauważono bowiem, że kobiety przyjmujące leki przeciwdrgawkowe, zaburzające metabolizm kwasu foliowego, często rodziły dzieci z poważnymi wadami cewy nerwowej. W życiu zarodkowym cewa nerwowa jest fałdem tkanki w kształcie rynienki, który stanowi zawiązek ośrodkowego układu nerwowego. Cewa nerwowa zamyka się pomiędzy 16 a 28 dniem od chwili poczęcia. Z jej przedniego odcinka rozwija się mózg, a z tylnego – rdzeń kręgowy. Jeżeli cewa nerwowa nie zamknie się sposób prawidłowy, może dojść do powstania różnego rodzaju wad. W wielu wypadkach powstanie takiej wady u płodu jest przyczyną poronienia, a jeżeli kobieta donosi ciążę, dziecko rodzi się upośledzone.

Badania wykazały, że kwas foliowy zmniejsza ryzyko występowania wad cewy nerwowej o 60–70%. Dlatego zaleca się, aby kobiety planujące ciążę zażywały 0,4 mg kwasu foliowego na dobę w okresie trzech miesięcy przed poczęciem, a następnie przez pierwszych 12 tygodni ciąży. Kobiety, które wcześniej urodziły dziecko z wadą wrodzoną, powinny pod kontrolą lekarza zażywać większe dawki witaminy B9 — 4 mg na dobę. Wiele ciąż nie jest jednak planowanych, a dieta przyszłych matek nie zawsze zapewnia odpowiednią ilość kwasu foliowego. Dlatego też w wielu krajach, w celu zapobiegania wadom cewy nerwowej, planuje się wzbogacanie podstawowych produktów żywnościowych w witaminę B9. Jest to już praktykowane od 1998 roku w Stanach Zjednoczonych, gdzie kwas foliowy dodaje się do mąki, pieczywa, makaronu i płatków zbożowych, tak aby zapewnić optymalną ilość tej witaminy kobietom w wieku rozrodczym.

Kwas foliowy odgrywa ważną rolę w ochronie szyjki macicy przed dysplazją. Dysplazja jest stanem patologicznym, w którym wśród prawidłowych komórek nabłonka szyjki macicy występują komórki o cechach nieprawidłowych. Wykrywa się je w badaniu cytologicznym. U pewnej grupy kobiet dysplazja może być etapem prowadzącym do rozwoju raka szyjki macicy. Wyniki badań klinicznych wskazują, że wysoki poziom kwasu foliowego w organizmie znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia dysplazji szyjki macicy, nawet w przypadku obciążenia takimi czynnikami ryzyka jak zakażenie wirusem HPV (brodawczaka ludzkiego).

Jest to także substancja niezbędna do powstawania i dojrzewania czerwonych krwinek – erytrocytów. Znaczny niedobór tej witaminy może prowadzić do powstania anemii megaloblastycznej, w przypadku której krwinki czerwone nadmiernie się powiększają, ale nie dojrzewają we właściwy sposób i nie stają się prawidłowo funkcjonującymi erytrocytami. Anemia megaloblastyczna objawia się słabą wydolnością fizyczną, ciągłym zmęczeniem i problemami z koncentracją.

Witamina B9 ma duży wpływ na funkcje umysłowe i zdrowie psychiczne. Związane jest to z faktem, że uczestniczy ona w syntezie i utrzymaniu prawidłowego poziomu neuroprzekaźników, czyli substancji biorących udział w przekazywaniu impulsów nerwowych. Neuroprzekaźniki wpływają na nastrój, pamięć, jasność umysłu, w związku z czym niedobór witaminy B9 może objawiać się stanami depresyjnymi i lękowymi, bezsennością oraz problemami z koncentracją i zapamiętywaniem.

Kwas foliowy odgrywa również rolę w zapobieganiu chorobie wieńcowej i udarowi mózgu dzięki zdolności do obniżania poziomu homocysteiny - aminokwasu, który gromadzi się w nadmiernej ilości we krwi osób jedzących duże ilości wędlin i mięsa. Homocysteina podwyższa krzepliwość krwi i poziom tzw. złego cholesterolu LDL.

Szczególnie bogate w kwas foliowy są liczne produkty roślinne, takie jak: szpinak, sałata, kapusta, natka pietruszki, szparagi, brokuły, kalafior, papryka, a także kiełki pszenicy i otręby pszenne. Wśród owoców dużą zawartością witaminy B9 wyróżniają się pomarańcze. Bardzo dobrym źródłem kwasu foliowego są również produkty pochodzenia zwierzęcego, np. wątróbka i żółtko jaja. Sporo kwasu foliowego zawierają również drożdże piwne, które są doskonałym źródłem wszystkich witamin z grupy B. Mimo że kwas foliowy występuje w wielu produktach spożywczych, jest niestety substancją bardzo nietrwałą i wrażliwą. Ulega zniszczeniu pod wpływem wysokiej temperatury (np. podczas gotowania potraw), światła, a nawet w przypadku zbyt długiego przechowywania żywności w temperaturze pokojowej. Dlatego najlepszym sposobem na dostarczenie organizmowi optymalnej ilości tej witaminy jest jedzenie surówek z różnorodnych warzyw, przyrządzonych bezpośrednio przed podaniem.

Na niedobór kwasu foliowego mogą być szczególnie narażone:

• osoby jadające bardzo przetworzoną żywność (np. fast food), palacze tytoniu, kobiety stosujące restrykcyjne diety odchudzające,osoby nadużywające alkoholu, kobiety stosujące pigułki antykoncepcyjne (zaburzają one metabolizm kwasu foliowego).