Zapalenie przydatków

Mianem przydatków macicy określa się jajniki i jajowody wraz z tkankami je otaczającymi. Stany zapalne tych narządów to bardzo częste schorzenia, ale na pewno nie wolno ich bagatelizować. Współczesne metody lecznicze ograniczyły co prawda liczbę ostrych i ogólnoustrojowych powikłań, jednak wiele przypadków, szczególnie o przewlekłym i niecharakterystycznym przebiegu, niesie ze sobą poważne konsekwencje dla zdrowia i płodności kobiety. Choroba ta występuje głównie u kobiet w okresie rozrodczym, a przypadki poza nim są dużo rzadsze i często przebiegają nietypowo.

Zależnie od nasilenia i czasu trwania objawów proces zapalny może przebiegać ostro, przewlekle oraz w sposób pośredni — podostro. Ostremu zapaleniu przydatków towarzyszą burzliwe objawy – ból w podbrzuszu, wysoka gorączka, wzmożone napięcie mięśni dolnej partii brzucha, czasami też zaparcie, biegunka lub zaburzenia w oddawaniu moczu. Często pierwszym lekarzem zajmującym się chorą jest wtedy chirurg, gdyż obraz choroby może bardzo przypominać zapalenie wyrostka robaczkowego. W stanie podostrym, mogącym trwać tygodniami, objawy są mniej nasilone, temperatura niższa, nie występują towarzyszące dolegliwości z narządów sąsiednich.

Najwięcej problemów, zarówno dla kobiety, jak i dla lekarza sprawia natomiast przewlekłe zapalenie przydatków. Może być ono pozostałością po nie do końca wyleczonych stanach poprzednio opisanych lub rozwijać się powoli jako proces samodzielny. Choroba przebiega zwykle bezgorączkowo, z uczuciem ciężkości i pobolewaniami w podbrzuszu. Innymi objawami mogą być dolegliwości bólowe podczas współżycia, plamienia, upławy oraz bolesne miesiączkowanie. Okresowo, zwykle po miesiączce, stresie, wysiłku fizycznym czy przeziębieniu może wystąpić zwyżka temperatury i nasilenie dolegliwości.

Drobnoustroje odpowiedzialne za zapalenie przydatków mogą przedostawać się przez drogi rodne, jak również drogą krwi z innych ognisk w organizmie. Droga krwionośna zakażenia to w praktyce drobnoustroje pochodzące z niszczonych przez próchnicę zębów. Szczególnie często ten typ występuje u nastolatek, również przed rozpoczęciem współżycia, a nawet u młodszych dziewcząt. Oprócz właściwej higieny jamy ustnej należy zadbać o wizytę lekarską w przypadku zgłaszania przez dziecko bólów w dole brzucha.

Do poważnych konsekwencji w życiu dorosłym może prowadzić owsica u dziewczynek w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. U dzieci, ze względu na sąsiedztwo anatomiczne i praktyczny brak mechanizmów ochronnych, jakie występują u kobiety dojrzałej, pasożyty te mogą przedostawać się do dróg rodnych i wywoływać reakcję zapalną owocującą bardzo często zrostami w jajowodach i jamie macicy. Często są one jedynym śladem po przebytej w dzieciństwie nietypowej inwazji, gdyż przebieg choroby jest zwykle bezobjawowy. Dlatego owsica u dziewczynki nie może zostać zbagatelizowana przez rodziców, a w szczególności, co niestety w społeczeństwie jeszcze pokutuje, leczona domowymi sposobami.

Główną przyczyną zapaleń przydatków u kobiet w okresie rozrodczym są drobnoustroje atakujące przez drogi rodne. Zakażenia te mogą być powikłaniem typowych chorób przenoszonych drogą płciową lub też być związane ze stosunkami płciowymi, higienicznymi zaniedbaniami bądź też z nieprawidłowościami naturalnych barier ochronnych pochwy i macicy. Z zakażeń przenoszonych drogą płciową dla zapalenia przydatków znaczenie mają rzeżączka i infekcje chlamydiowe. Zaniedbane zakażenia rzeżączkowe mogą przebiegać z ciężkimi objawami ogólnymi, na szczęście jednak w naszym kraju takie przypadki są stosunkowo rzadkie i dosyć dobrze odpowiadają na leczenie. Infekcji chlamydiami jest natomiast dużo więcej. Ze względu na skąpe objawy mogą one być przebyte niezauważalnie i ujawnić się dopiero powikłaniami lub powodować niewielkie dolegliwości całymi latami, ba, partnerzy mogą się wielokrotnie wzajemnie nadkażać (dlatego po wykryciu infekcji chlamydiami należy leczyć oboje partnerów).

Pozostałe możliwości zakażeń wynikają głównie z mechanicznego przeniesienia, czyli w praktyce współżycia płciowego, bądź z umożliwienia infekcji drobnoustrojom w naturalnych warunkach występującym na skórze czy w przewodzie pokarmowym. Natura stworzyła jednak mikroskopijnego sojusznika – pałeczkę kwasu mlekowego. Dzięki niej w pochwie występuje kwaśne środowisko uniemożliwiające kolonizację dróg rodnych innym drobnoustrojom. Jeśli ta bariera zawiedzie, pozostaje jeszcze tzw. czop śluzowy szyjki macicy oraz błona śluzowa macicy i wytwarzane przez nią substancje. Wszelkie załamanie tych barier umożliwia infekcję dalszych części narządów płciowych. Fizjologicznym stanem takiego załamania jest miesiączka. Oprócz tego używanie zasadowych środków do higieny osobistej (zwykłe mydło), środków drażniących błonę śluzową pochwy (w tym także uczulenie na lateks) oraz infekcje pochwy, np. drożdżyca, także zaburzają tę delikatną równowagę.

W kwestii mechanicznego przeniesienia – nie chodzi tu o powstrzymywanie się od seksu, ale o zachowanie pewnych podstawowych zasad higieny także w tej sferze, i sądzę, że ponieważ żyjemy w cywilizowanym kraju, na tym temat higieny zakończymy. Powstrzymać się czasowo od stosunków należy natomiast przy jakimkolwiek problemie z wyżej opisanymi barierami naturalnymi. Pomijając fakt, że istnieją niestety pary traktujące współżycie podczas miesiączki jako metodę antykoncepcji (sic!), najczęstsze zaburzenie flory pochwy występuje przy stosowaniu antybiotyków. Dobrym rozwiązaniem wydają się w tym przypadku globulki zawierające pałeczki kwasu mlekowego (preparat lactovaginal), które mogą zapobiec tego typu problemom, natomiast jeśli już one wystąpią, rozsądnie jest zachować przez kilka dni wstrzemięźliwość. Zauważyć należy, że naturalna flora pochwy dojrzewa z wiekiem, a stan jak u kobiety dorosłej w większości przypadków osiąga około 16. roku życia. Dlatego wczesne rozpoczęcie współżycia jest jednym z czynników ryzyka wystąpienia chorób zapalnych przydatków.

Co zrobić, gdy zapalenie przydatków już się przydarzy? Najważniejsza jest jak najszybsza wizyta u ginekologa, gdyż właśnie szybkość rozpoznania i rozpoczęcia leczenia w ogromnym stopniu decyduje o jego skuteczności w przypadku tego schorzenia. Ostre zapalenie przydatków wymaga bezwzględnie leczenia szpitalnego, aby zapobiec groźnym ogólnoustrojowym powikłaniom. Bezwzględne leżenie, leki przeciwzapalne i silna antybiotykoterapia najczęściej pozwalają opanować rozszerzający się proces chorobowy, jednak w przypadku wystąpienia ropni w jajowodach i jajnikach konieczne bywa leczenie operacyjne.

W stanach podostrych i przewlekłych głównym celem jest zapobieganie powikłaniom wpływającym na płodność chorej (niedrożność jajowodów, ciąże pozamaciczne, znaczne utrwalone tyłozgięcie macicy). Oprócz antybiotyków i leków przeciwzapalnych ważny jest wypoczynek i rozgrzewanie. Wyższa temperatura w okolicy miednicy ma na celu wywołanie przekrwienia jej narządów i w efekcie rozpuszczenie materiału zapalnego i wygojenie zmian, co zapobiega wytworzeniu trwałych zrostów w obrębie przydatków.

Zapobieganie przejściu zapalenia przydatków w chorobę nawracającą wymaga także troski i zaangażowania pacjentki, dlatego kolejny raz ogromna prośba: Miłe Panie, nie zaniedbujcie żadnego niepokojącego Was objawu. Zapalenie przydatków jest kolejnym dowodem na to, że choroby kobiece nie muszą przebiegać bardzo burzliwie, żeby powodować poważne konsekwencje. Nie ma lepszego sposobu na Wasze zdrowie niż znajomość fizjologii własnego ciała w połączeniu z regularnymi wizytami u ginekologa.