Imperium Brytyjskie „nie upadło”, czyli o postkolonialnym dziedzictwie Commonwealthu

Co łączy królową brytyjską, Elżbietę II z Jamajką czy Nową Zelandią? Odpowiedź wymaga wędrówki w czasie. Zapraszam w historyczną podróż do okresu kolonialnego Wielkiej Brytanii.

Imperium Brytyjskie kształtujące się przez blisko 300 lat osiągnęło imponujące rozmiary ¼ powierzchni Ziemi, stając się największym tego typu tworem w dziejach ludzkości. Pomimo upadku prawie wszystkie samodzielne, a dziś byłe kolonie brytyjskie utrzymują silne więzi ze swą dawną metropolią. Współcześnie wielkość ówczesnego mocarstwa odzwierciedla tzw. Wspólnota Narodów (ang. Commonwealth of Nations) – organizacja międzynarodowa, która niejako zastąpiła Imperium Brytyjskie, formując się już u schyłku imperium na przełomie XIX i XX w.
Wspólnota Narodów jest formą związku pomiędzy Wielką Brytanią a jej byłymi koloniami. Kolonie brytyjskie, czyli tereny zależne od Wielkiej Brytanii, przyjęły język, strukturę administracyjną i prawną na wzór brytyjskiego modelu. W 1867 r. jako pierwsza kolonia brytyjska Kanada otrzymała status dominium. Do 1914 r. status dominalny wraz z autonomią nadano wszystkim koloniom o przewadze ludności białej. W 1926 r. powołano Brytyjską Wspólnotę Narodów, co zostało potwierdzone w 1931 roku w tzw. statucie westminsterskim. W 1947 r. Indie, Pakistan i Cejlon (obecnie Sri Lanka) odzyskały niepodległość. W roku 1949 nazwę Wspólnoty zmieniono na Wspólnotę Narodów. Do roku 1967 niemal wszystkie kolonie należące do Wielkiej Brytanii stały się suwerennymi państwami, uzyskując jednocześnie członkostwo we Wspólnocie Narodów.
W skład Wspólnoty Narodów wchodzi Wielka Brytania z terytoriami zależnymi, za których politykę zagraniczną i obronną odpowiada Wielka Brytania oraz państwa będące dawnymi dominiami, republikami i samodzielnymi monarchiami. Niektóre państwa po odzyskaniu niepodległości nie przyłączyły się do Wspólnoty Narodów (m.in. Birma, obecnie Myanmar), a część ze Wspólnoty wystąpiła, np. Irlandia czy Zimbabwe.
Członkowie Wspólnoty Narodów mają własne ustawodawstwo, prowadzą odrębną politykę zagraniczną i wewnętrzną. Z Wielką Brytanią łączą je jednak, podobnie jak w czasach imperium, mniej lub bardziej realne więzy polityczne, gospodarcze, naukowo-techniczne i kulturalne. Czynnikami łączącymi z zakresu polityki są: osoba monarchy brytyjskiego – uznawana za głowę państwa na zasadzie unii personalnej przez 16 dawnych dominiów o obecnym statusie królestwa wspólnotowego (Commonwealth realm), a przez wszystkich członków za głowę Wspólnoty Narodów – oraz przedstawiciele dyplomatyczni państw członkowskich Wspólnoty Narodów (tzw. wysocy komisarze) o statusie ambasadorów, jednak nie przedstawicieli państw obcych. W zakresie ekonomii, elementami wspólnymi są przynależność do strefy funta szterlinga (z wyjątkiem Kanady) oraz stosowanie wzajemnych ulg i preferencji gospodarczych. Żywą pozostałością imperialnych więzi naukowych jest obowiązujący w bardzo wielu krajach Commonwealthu system prawny oparty na prawie anglosaskim. W czasach schyłku imperium Wielka Brytania starała się zaszczepić na stałe demokrację parlamentarną i system prawny w usamodzielniających się koloniach – jednak z różnym skutkiem. Jeśli chodzi o dorobek kulturowy, należy pamiętać o jedności językowej, która ze Wspólnoty Narodów tworzy strefę języka angielskiego. Państwa Wspólnoty Narodów współdziałają również w wielu innych dziedzinach. Przykładem jest Związek Uniwersytetów Wspólnoty Narodów czy Igrzyska Wspólnoty Narodów organizowane na wzór olimpijskich. Od roku 1967 działa Stały Sekretariat Wspólnoty Narodów z siedzibą w Londynie. Wspólnota Narodów ma własną charakterystyczną flagę.Jakkolwiek Imperium Brytyjskie upadło, Wspólnota Narodów jest w pewnym sensie jego przedłużeniem, wprawdzie już bez pierwotnej świetności, ale z widocznymi i trwałymi wpływami okresu kolonializmu.