Czy dziurawiec rzeczywiście leczy depresję?

Na rynku dostępnych jest wiele produktów na bazie wyciągu z dziurawca. Powszechnie uważa się, że ziele to może być skutecznie wykorzystywane przy leczeniu zaburzeń nastroju. Czy tego typu produkty rzeczywiście pomagają wyleczyć depresję?

Ziele dziurawca jest stosowane od dawna w medycynie ludowej. Uznawane jest za ziele skuteczne w leczeniu wielu schorzeń, w tym — depresji. Jakie dokładnie posiada właściwości oraz kiedy wskazane jest jego zastosowanie?

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) jest byliną naturalnie występującą w Europie, Azji i Afryce. W Polsce jest pospolitą rośliną, znaną również jako ziele świętojańskie, ruta polna, arlika i krzyżowe ziele. W ziołolecznictwie stosuje się obecnie suszone kwiatostany tej rośliny. Ekstrakty z dziurawca mają działanieprzeciwbakteryjne, antyseptyczne, działają uszczelniająco na ściany naczyń krwionośnych oraz rozkurczowo na mięśnie gładkie.

Historia

Dziurawiec był stosowany w leczeniu bólu reumatycznego, problemów trawiennych, owrzodzeń. Starożytni Grecy i Rzymianie stosowali go jako remedium na ukąszenia węży, zaś u stóp posągów bogów umieszczali wieńce z ziela dziurawca, uważając, że ma moc odpędzania złych duchów. Lecznicze działanie dziurawca rekomendował w swych pismach Pliniusz Starszy oraz Paracelsus — medyczny autorytet renesansu. W średniowieczu uznawany był za ziele magiczne, odpędzające diabła, zwane Fuga daemonum. W pierwszym przewodniku farmakoterapii, wydanym w 1618 r. w Londynie, wymienia się olej z kwiatów dziurawca jako środek leczniczy. Angelo Sala w 1630 r. zaleca ziele dziurawca jako lekarstwo na ,,melancholię, lęk i zaburzenia rozumowania", podkreślając jego szybki efekt działania. Dziewiętnastowieczna literatura medyczna opisuje jego działanie w leczeniu ran i oparzeń skóry. 

Ogromny postęp, jaki dokonał się w XX-wiecznej farmakologii, zmniejszył zainteresowanie preparatami ziołowymi. Od kilkudziesięciu lat obserwuje się jednak wzrastające zainteresowanie badaczy oraz pacjentów preparatami dziurawca, a roślina ta staje się jedną z najlepiej przebadanych. Uważa się, że dziurawiec zawiera ok. dziesięciu składników biologicznie czynnych.Wyciągi wodne dziurawca zawierają głównie substancje hydrofilne, jak garbniki i glikozydy flawonoidowe oraz fenolokwasy, które działają odkażająco i rozkurczowo. Ekstrakty alkoholowe zawierają hyperycynę, pseudohiperycynę, hyperforynę oraz ksantony, procyanamidy, flawonoidy i wywierają działanie przeciwdepresyjne.

Działanie przeciwdepresyjne jest prawdopodobnie związane hyperycyną i hyperforyną. Prawdopodobny jest mechanizm polegający na hamowaniu wychwytu zwrotnego serotoniny, dopaminy oraz noradrenaliny. Podobny mechanizm działania mają leki przeciwdepresyjne. Ekstrakty z dziurawca mają powinowactwo do wielu receptorów, a ostatnie wyniki badań sugerują mechanizm działania polegający na regulacji aktywności osi hormonalnych (podwzgórze — przysadka — nadnercza), zwanych ,,osią stresu”. 
Zachęcające wyniki badań

Od ponad 20 lat przeprowadzono wiele badań porównujących skuteczność i bezpieczeństwo stosowania preparatów dziurawca ze skutecznością placebo oraz leków przeciwdepresyjnych. Większość z nich prowadzi do wniosku, że efektywność działania ziela dziurawca w leczeniu depresji może być większa od placebo i porównywalna ze skutecznością leków przeciwdepresyjnych stosowanych w standardowych dawkach. Pacjenci stosujący ziele dziurawca zgłaszali ponadto mniejszą ilość działań niepożądanych w porównaniu z grupą stosującą leki przeciwdepresyjne. Dotyczy to głównie starszej generacji leków przeciwdepresyjnych. Wykazano, że leki przeciwdepresyjne nowszej generacji z grupy inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny nie różnią się istotnie od preparatów dziurawca pod względem ilości działań ubocznych. Nie wykazano natomiast skuteczności preparatów dziurawca w leczeniu ciężkiej depresji.

ZastrzeżeniaNależy pamiętać, że część osób leczonych preparatami dziurawca zgłasza występowanie objawów niepożądanych, które mogą być powodem przerywania terapii. Do najczęściej podawanych przez pacjentów działań ubocznych należą: bóle i zawroty głowy, suchość w ustach, uczucie zmęczenia, wysypka. Opisano kilka przypadków wystąpienia epizodów manii i hypomanii po zastosowaniu ekstraktów dziurawca. Wykorzystywanie dziurawca może również zwiększać wrażliwość skóry na światło słoneczne, zwłaszcza u osób o jasnej karnacji.

Porównywanie skuteczności preparatów ziela dziurawca jest trudne, ponieważ mogą one zawierać różne ilości składników odpowiedzialnych za efekt przeciwdepresyjny.Zawartość biologicznie aktywnych składników może zależeć np. od okresu zbioru, siedliska rośliny, sposobu jej suszenia i przechowywania. Hyperforyna jest również związkiem niestabilnym i łatwo ulega przekształceniu pod wpływem światła i wysokiej temperatury. Ponadto nieznane są efekty długoterminowe stosowania ziela dziurawca. Większość badań ocenia skuteczność i bezpieczeństwo używania ziela dziurawca w czasie nieprzekraczającym 8 tygodni. Należy podkreślić, że badania dotyczące bezpieczeństwa i skuteczności dziurawca odnosiły się do preparatów stosowanych jako jedyny lek, pod ścisłą kontrolą lekarską.

Aktywne biologicznie składniki ziela dziurawca hamują aktywność wielu enzymów wątrobowych, co może być powodem groźnych intrakcji lekowych. W szczególności nie należy łączyć preparatów dziurawca z lekami przeciwdepresyjnymi z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Po przerwaniu kuracji lekami przeciwdepresyjnymi lub preparatami dziurawca należy zachować co najmniej 2-tygodniową przerwę.

Jednoczesne stosowanie dziurawca i innych leków może również obniżać ich skuteczność — dotyczy to np. amitryptyliny, doustnych leków antykoncepcyjnych oraz antykoagulantów.

Flawonoidy zawarte w wyciągu z dziurawca mogą mieć również działanie hamujące monoaminooksydazę. Reakcją na zahamowanie tego enzymu może być wystąpienie tzw. reakcji tyraminowej po spożyciu niektórych produktów (sery, czerwone wino, warzywa strączkowe, banany). Niekorzystne i groźne dla życia reakcje mogą wystąpić w połączeniu z lekami przeciwdepresyjnymi, dopaminą, lekami stosowanymi w leczeniu nadciśnienia.

Po zaprzestaniu przyjmowania preparatów dziurawca zazwyczaj nie dochodzi do wystąpienia objawów odstawiennych, jednak zdarza się, że następuje szybki nawrót objawów zespołu depresyjnego.

Kobiety w ciąży oraz karmiące piersią nie powinny stosować preparatów dziurawca -  bezpieczeństwo stosowania preparatów nie zostało przebadane w tych grupach.

W Polsce dostępne są bez recepty preparaty dziurawca w postaci tabletek, suszonych kwiatostanów oraz alkoholowych nalewek. Dawkowanie jest zależne od postaci i rodzaju preparatu. Ze względu na możliwość interakcji lekowych należy poinformować lekarza o przyjmowaniu preparatów dziurawca.

Źródło: abcDepresja.pl