„Dama z jednorożcem”, Tracy Chevalier

Tracy Chevalier w swojej literackiej twórczości koncentruje się na ukazaniu nierozerwalnych więzi między życiem a sztuką. Inspiracją dla fabuły jej wcześniejszej powieści „Dziewczyna z perłą” stał się obraz holenderskiego malarza Veermera van Delf przedstawiający nieznaną dziewczynę w turbanie na głowie i z perłowym kolczykiem w uchu. Na podobnym pomyśle opiera się powieść „Dama z jednorożcem”. Autorka, zafascynowana sześcioma gobelinami utkanymi w XV wieku, na których przewija się motyw damy z jednorożcem, postanawia odkryć historię twórców i mecenasów tego dzieła sztuki. Pierwsze pięć gobelinów reprezentuje tyleż zmysłów: wzrok, słuch, smak, powonienie i dotyk, które zostają kolejno ujarzmione. Szósty gobelin przedstawiający sublimację wszystkich tych zmysłów, opatrzony jest mottem „A mon seul desir”, co znaczy po francusku „Mojemu jedynemu pragnieniu”. Na nim tytułowa Dama pozbywa się drogocennej kolii — symbolu przyziemnych pragnień i próżności, w czym towarzyszą jej pies — maskotka, lew i jednorożec. Piesek symbolizuje wierność temu, co kochamy. Lew jest uosobieniem zwierzęcia w człowieku, które dąży do zaspokojenia swoich potrzeb poprzez zmysły i jednocześnie znakiem zodiaku, któremu patronuje ciało astralne Słońce — symbol egocentryzmu. Na tym gobelinie lew został poskromiony i staje się symbolem pracy nad sobą, walki z egoizmem i pychą. Jednorożec, którego motyw oznaczał w sztuce średniowiecznej czystość i duchową doskonałość, występuje w opozycji do lwa i uosabia aspirację istoty ludzkiej do zjednoczenia się z duszą pozaziemską.

Ponieważ nie zachowała się dokumentacja historyczna o kulisach powstania gobelinów, Chevalier tworzy fikcyjną historię bezcennych tkanin, starając się nadać jej walor prawdopodobieństwa. Akcja „Damy z jednorożcem” rozpoczyna się w domu wielmoży Jeana Le Viste: zamawia on u cenionego paryskiego miniaturzysty Nicolasa de Innocent projekt sześciu gobelinów, które mają upamiętnić bitwę pod Nancy oraz uczcić wzrost jego pozycji na królewskim dworze. Wkrótce jednak, za namową żony, zmienia koncepcję i zleca wykonanie tkanin przedstawiających historię rozgrywającą się nie na polach bitewnych i w gabinetach polityków, lecz w sferach umysłu i duszy. Brukselska rodzina tkaczy de la Chapelle podejmuje się tego wielkiego i niebezpiecznego wyzwania — zlecenia, które może zrujnować ich pozycję zawodową. Ich pełna pasji praca została uwieńczona sukcesem: udało im się stworzyć emanujące metafizycznym pięknem gobeliny opowiadajace o przemianie duchowej i dążeniu do doskonałości. W interpretacji Tracy Chevalier w tkaninach zaszyfrowana jest przede wszystkim opowieść o cielesnych namiętnościach, pragnieniach, o tym, jak życie czasami brutalnie niweczy plany i weryfikuje ideały. Prawdziwi ludzie z krwi i kości stają się częścią wymyślonego świata utkanego na krosnach, przetykanego kolorowymi nićmi. Chevalier przedkłada świat cielesny nad wymiar duchowy, przez co przesłanie średniowiecznych dzieł traci swój pierwotny sens. W tym przypadku literatura i faktycznie istniejące dzieło sztuki za bardzo się od siebie oddalają i powieść Chevalier należałoby traktować wyłącznie jako literackie fantazjowanie, a nie wiarygodną interpretację średniowiecznych gobelinów.

Pomimo zastosowanych uproszczeń, plusem „Damy z jednorożcem” jest zmienna narracja, która pozwala czytelnikowi przyjąć punkt widzenia każdej z pierwszoplanowych postaci tej powieści. W „Dziewczynie z perłą” jedyną narratorką była młodziutka Griet, którą zainteresował się mistrz z Delf; tutaj możemy poznać świat takim, jakim widzą go niemal wszyscy bohaterowie powieści poczynając od Claude, córki mecenasa zakochanej w malarzu i odczuwającej pierwsze młodzieńcze namiętności, Genevieve, jej matki nieszczęśliwej w małżeństwie, która marzy o oddaniu się w służbę Bogu, poprzez poszczególnych członków rodziny tkacza Georgesa de la Chapelle, a kończąc na jego pomocniku.