Historia masażu

Masaż jest jedną z najstarszych dziedzin wiedzy lekarskiej. Wywodzi się z Indii i Chin, gdzie wchodził w zakres rytuału religijnego. Już 3000 lat p.n.e. odnotowano w dziele chińskim Kung-Fu wzmiankę o leczeniu za pomocą masażu.

W okresie medycyny sakralnej kapłani zalecali jego stosowanie, tak jak i wód mineralnych, w czasie spełniania obrzędów, które były częścią kultu religijnego i jednocześnie miały znaczenie lecznicze.

Dopiero Hindusi w swej księdze mądrości Weda pochodzącej z 1800 roku p.n.e. podają dokładne wskazówki wykonywania masażu. Z czasem masaż odpadł od rytuału religijnego i chociaż wszedł w zakres leczenia, medycyna oficjalnie nie zajęła się nim. Jedynie z króciutkich przekazów pisemnych wiemy, że lekarze w niektórych chorobach zalecali masaż, o czym świadczą wzmianki w dziełach Hipokratesa, Celsusa i Galena.

W Grecji masaż miał szczególne znaczenie dla sportowców biorących udział w igrzyskach olimpijskich. Nie był to masaż w dzisiejszym tego słowa znaczeniu, lecz raczej namaszczanie przez natłuszczanie ciała oliwą przed zawodami. Namaszczanie i nacieranie były pierwszymi w świecie zabiegami, z których rozwinął się wiele lat później masaż zwany klasycznym.

W kronikach historycznych państwa rzymskiego znajduje się notatka, że Juliusz Cezar, cierpiący na rwę kulszową, leczony był masażem z zastosowaniem głaskania, szczypania i ugniatania. Stąd wniosek, że tak Grecy, jak i Rzymianie rozumieli wartość masażu i stosowali go jako zabieg leczniczy, sportowy i kosmetyczny.

W niektórych krajach słowiańskich, a wiemy na pewno, że w Polsce do połowy XIV wieku, istniały nawet łaźnie parowe, w których po kąpielach ludzie poddawani byli klepaniu rózgami w celu poprawy ukrwienia tkanek.

Średniowiecze było okresem zahamowania rozwoju nauki i lecznictwa. Należy przypuszczać, że w okresie tym masaż był również zaniedbany.

O masażu w całym tego słowa rozumieniu można mówić dopiero w XVI w. Został on wskrzeszony we Francji przez znakomitego chirurga i lekarza Ambrożego Pare (1517–1590). Jest on również twórcą masażu metodą uciskową. Pare zaobserwował, że głaskanie obolałych po operacji miejsc przynosi nie tylko ulgę w cierpieniu, ale również wywołuje zmiany w skórze, a nacieranie wywiera wpływ na mięśnie. Po raz pierwszy w dziejach medycyny lekarz ten zapisał swą obserwację i zaczął stosować masaż jako oficjalną, lekarską metodę leczenia. Dlatego w historii medycyny mówi się o Ambrożym Pare jako o wskrzesicielu masażu, gdyż on pierwszy nie tylko przywrócił stosowanie masażu, ale ponadto przeprowadził badania nad jego fizjologią.

W dziejach masażu znaczną rolę odegrał również filozof angielski Bacon Werulamski (1561–1626), który zasady masażu opierał na wchodzącej wówczas w życie mechanoterapii. Następnym krokiem naprzód w dziejach rozwoju masażu są badania Friedricha Hoffmana (1606–1672), jednego z najznakomitszych ówczesnych lekarzy. Należał on do tych nielicznych wówczas medyków, którzy byli gorącymi zwolennikami naturalnych metod leczniczych.

Prawdziwy jednak rozwój masażu leczniczego nastąpił dopiero na początku XIX w. dzięki lekarzom szwedzkim. Oni to opracowali metodę terapeutyczną i higieniczną zwaną popularnie „szwedzką gimnastyką", której częścią składową był także masaż. Po raz pierwszy spod pióra lekarzy wyszedł opracowany system stosowania masażu w poszczególnych chorobach i w profilaktyce.

Największe zasługi położył Per Henrik Ling (1776–1839), szwedzki lekarz, założyciel Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie. Mniej więcej w tym samym czasie we Francji lekarz Martin de Lyon wyleczył samego siebie z uporczywego lumbago za pomocą masażu.

Szkołę masażu klasycznego stworzył lekarz holenderski Johan Mezger z Amsterdamu (1839–1909), którego uważa się za twórcę „masażu naukowego". Po raz pierwszy bowiem został opracowany w osobnym dziele cały system metod masażu oraz wskazań i przeciwwskazań opartych o doświadczenia i badania własne autora oraz niebogatą literaturę.

Od czasów Mezgera datuje się stosowanie masażu w klinikach najpierw chirurgicznych, a następnie w innych oddziałach klinicznych, nie wyłączając laryngologicznych i okulistycznych. Szczególnie dobre wyniki osiągnął Mezger i jego uczniowie w leczeniu masażem chorób stawów.

Do uczniów Mezgera należy zaliczyć również Polaka, profesora Uniwersytetu w Berlinie — Izydora Zabłudowskiego, który jest twórcą oryginalnej metody masażu. U schyłku XIX w. i na początku XX w. Zabłudowski cieszył się sławą niemal europejską i z wielu krajów przyjeżdżali do niego lekarze celem zapoznania się z jego metodą, która do dziś jest stosowana np. w byłej Czechosłowacji. Sława jego była w pełni uzasadniona. W uznaniu zasług powierzono mu kierownictwo Uniwersyteckiego Zakładu Masażu Leczniczego w Berlinie. Należy podkreślić fakt, że w skali światowej masaż po raz pierwszy właśnie dzięki niemu zyskał taką rangę i został zrównany z innymi dyscyplinami wiedzy lekarskiej na poziomie uniwersyteckim. Zabłudowski pozostawił po sobie duży dorobek naukowy, między innymi liczne prace z zakresu masażu ogłoszone w trzech językach: polskim, niemieckim i rosyjskim.

U schyłku XIX w. odbył się Europejski Zjazd Chirurgów. Część programu zjazdu była poświęcona zagadnieniom stosowania masażu w lecznictwie i profilaktyce. W niektórych publikacjach można spotkać opinię, że wyniki obrad tego zjazdu opublikowane w prasie fachowej przyczyniły się w znacznej mierze nie tylko do rozpowszechnienia metod masażu, lecz również do ich spopularyzowania. Pojawiło się bowiem wówczas wielu masażystów „cudotwórców", którzy nie mieli żadnego przygotowania fachowego do stosowania tej metody leczniczej i profilaktycznej. Przyczyniło się to w pewnej mierze do zdeprecjonowania wartości leczniczej masażu. Mimo to, zarówno przed I wojną światową, jak i w okresie międzywojennym, nie zaniechano tej metody leczniczej. Można przytoczyć nazwiska lekarzy, którzy prowadzili badania naukowe nad stosowaniem masażu. Jednakże poziom tych badań nie dorównywał rozmachowi badań wykonanych przez Mezgera i Zabłudowskiego. Masaż nie był nigdy tak popularną metodą leczniczą, jak za czasów Mezgera i jego uczniów.

Jednym z uczniów Mezgera był szwedzki lekarz Zander, który usiłował zastąpić mieszenie ręczne specjalnymi aparatami. Rozpowszechniły się one chwilowo po całym świecie, jednak dalsze doświadczenia pokazały, że — jakkolwiek mogą być w pewnych przypadkach stosowane — nie zastąpią ręki masującego.

Piśmiennictwo polskie u schyłku XIX w. wzbogaciło się o kilka wartościowych pozycji, jak np.: J. Grabowskiego, I. Strabowskiego, J. Zawadzkiego.

W okresie międzywojennym masaż stanowił dość popularną metodę leczenia, zwłaszcza w zakładach i gabinetach fizykoterapii. Wielu lekarzy nie tylko zalecało tę metodę leczenia, ale na podstawie własnej praktyki i obserwacji doskonaliło ją i opracowywało jej modyfikacje. Do zasłużonych na tym polu należą: M.Kosiński i J.Zaorski, którzy pozostawili dorobek naukowy wzbogacający ubogie piśmiennictwo polskie z tego zakresu.

Rozwój chemii i farmacji przygłuszył znaczenie naturalnych metod leczniczych. Przez ostatnie kilkadziesiąt lat obserwowało się odwrócenie medycyny od leczenia uzdrowiskowego, od gimnastyki i masażu.

Dopiero w dzisiejszych czasach zauważa się wielki renesans naturalnych metod leczniczych, a między innymi i masażu. Prowadzi się badania nad działaniem masażu, szkoli się masażystów, zwłaszcza niewidomych, prawie we wszystkich krajach europejskich.