Na co uważać przy tłumaczeniu?

Mówi się: „traduttore traditore” — „tłumacz zdrajcą”. Oznacza to, że żaden tłumaczony tekst nie jest w pełni wiernym przekładem oryginału. Tłumaczenie z języka obcego wcale nie jest takie proste, jak mogłoby się wydawać. Na co należy uważać przy tłumaczeniu tekstów z angielskiego i na angielski? Przeczytajcie nasz poradnik.

W języku angielskim istnieje powiedzenie: „Translations are like women – they could be either faithful or beautiful” czyli “tłumaczenia są jak kobiety — albo wierne, albo piękne”. Aby tłumaczyć w kombinacji angielski-polski lub polski-angielski nie wystarczy znać obu języków na poziomie użytkownika. Należy również doskonale władać językiem polskim, o czym często się zapomina. Uważamy, że skoro jest to nasz rodzimy język, nie ma on przed nami żadnych tajemnic. Jednak często „w praniu” napotykamy pułapki językowe, o których nie śniło się filozofom (ani polonistom). Tłumaczenie wymaga doskonałej znajomości języka A i języka B — czyli leksyki, gramatyki, ortografii, idiomów i kolokacji, a także języka potocznego i kultury obu obszarów językowych.

Oto najczęściej pojawiające się problemy podczas tłumaczenia z angielskiego lub na angielski:

1. You
W języku angielskim bardzo popularne jest stosowanie zaimka you. Mówiąc po polsku nie możemy pozwolić sobie na taką swobodę, jak po angielsku, bo do nieznajomych osób powinniśmy zwracać się per „pan” i „pani”. Dlatego tłumacząc z języka angielskiego nie należy automatycznie przekładać you na polskie ty. Pamiętajmy, że you możemy przetłumaczyć jako: ty, wy, pani, pan, państwo, panie, panowie, kiedy zwracamy się do odbiorcy.

Rozważmy np. pytanie: „Are you tired?”. Wydaje nam się banalne, prawda? Automatycznie nasuwa nam się polski odpowiednik: „Czy jesteś zmęczony?” Co jednak, jeśli odbiorcą tego pytania jest kobieta? Co, jeśli jest to kobieta znacznie od nas starsza i nie wypada zwracać się do niej na „ty”? A co w przypadku, gdy nie wiemy, do kogo zwraca się mówca? Może odbiorców jego pytania jest wielu? Jakiej są płci? Czy są starsi, czy młodsi od pytającego? Stąd przynajmniej kilka możliwości przetłumaczenia powyższego pytania:
— Czy jesteś zmęczony?
— Czy jesteś zmęczona?
— Czy jesteście zmęczeni?
— Czy jest pan zmęczony?
— Czy jest pani zmęczona?
— Czy państwo są zmęczeni?
— Czy panowie są zmęczeni?
— Czy panie są zmęczone?

Do tłumacza należy decyzja, którą wersję wybrać. Warto zwrócić uwagę, że you w języku angielskim często pojawia się w ogłoszeniach i instrukcjach. W takich przypadkach język polski pozwala na zastosowanie formy bezosobowej. Oto przykład z instrukcji obsługi:
To help you use your notebook, we have designed a set of guides.
Zdanie to przetłumaczono w następujący sposób:
Aby pomóc w korzystaniu z komputera, opracowaliśmy zestaw instrukcji.

Jak widzimy, you zostało przetłumaczone w formie bezosobowej (taki jest uzus tłumaczenia instrukcji obsługi i interfejsu użytkownika. Tystosujemy tylko przy procedurach, czyli wyliczeniu poszczególnych kroków do wykonania). Zauważmy, że słowo notebook przełożono jako komputer.

2. False friends
Tak zwani „fałszywi przyjaciele” to wyrazy w języku obcym, które złudnie przypominają pisownią lub wymową wyrazy występujące w języku ojczystym, lecz oznaczają coś innego. Pamiętajmy, że angielskie słowo data to nie to samo, co polska data. W języku angielskim słowo to oznacza dane, natomiast data po angielsku to date. Ordinary to nie ordynarny, lecz zwyczajny, natomiast ordynarny w języku angielskim to rude lub offensive. Inne często pojawiające się „false friends” to np. sympathy (współczucie), eventually (w końcu), lunatic (szalony) i actual (faktyczny). Gdy mamy jakieś wątpliwości, zawsze warto zerknąć do słownika. Wkrótce ukaże się artykuł poświęcony w całości False Friends.

3. Liczby
Należy pamiętać o różnicach w stosowaniu kropek i przecinków w obu językach. Ułamki dziesiętne w języku angielskim zapisujemy za pomocą kropki, w polskim jest to zawsze przecinek. Po angielsku 6.11 (6 i 11 setnych) to po polsku 6,11. Natomiast w liczbach od dziesięciu tysięcy wzwyż w języku angielskim używa się przecinków do oddzielenia setek i tysięcy; w języku polskim możemy wstawić spację nierozdzielającą, jednak nigdy nie jest to przecinek. Przykład:
51,432 (51 tysięcy 432) to po polsku 51 432.
Innym problemem związanym z liczbami są jednostki miary używane w krajach anglojęzycznych, a nieużywane w Polsce, np.:
— jednostki długości (mile, jardy, stopy, cale)
— jednostki masy (funty, uncje)
— jednostki pojemności (pinty, galony)
— temperatura (skala Fahrenheita)

Należy rozważyć, czy odbiorca tłumaczenia wolałby usłyszeć/przeczytać, że z miejscowości A do miejscowości B jest 50 mil czy 80 kilometrów, a także, czy jest to w tym przypadku istotne.

Często pojawiającym się błędem jest tłumaczenie amerykańskiego billionjako bilion (1 000 000 000 000), choć jest to „zaledwie” polski miliard (1 000 000 000).

There are six billion people in the world.
Na świecie jest 6 miliardów ludzi.

Powyżej przedstawiliśmy tylko trzy z wielu problemów, pojawiających się w procesie tłumaczenia. Na kolejną porcję porad zapraszamy za miesiąc.

Przydatne słownictwo związane z tłumaczeniem:
- translation – tłumaczenie
- interpretation – tłumaczenie ustne
- translator – tłumacz
- interpreter – tłumacz ustny
- source language – język źródłowy
- target language – język docelowy
-machine translation (MT) – tłumaczenie maszynowe