„Rewers”, Borys Lankosz

Triumfator tegorocznego konkursu festiwalowego w Gdyni, dzieło debiutanta Borysa Lankosza, film, który przywraca wiarę w polską kinematografię.

Ta czarna komedia niczym wehikuł czasu przenosi nas w ponure lata 50. Mieszkające pod jednym dachem Sabina, jej matka i babka próbują przetrwać w czasach stalinizmu, kiedy co rusz ludzie znikają bez śladu, są wyprowadzani z domów w środku nocy, śledzeni przez ubeków i denuncjowani przez sąsiadów.

Panie starają się żyć tak, by nikomu nie podpaść. Ale to niełatwe, bo posiadanie byle złotej monety może je skazać na surowe represje. Sabina — młoda redaktorka poezji w wydawnictwie Nowina po godzinach redagowania musi jeszcze z urzędu namawiać literatów do uprawiania propagandy, a w wolnym czasie brać udział w defiladach. O ileż prostsze i bezpieczniejsze byłoby jej życie u boku mężczyzny? — myślą babka i matka, próbując swatać biedaczkę z kim popadnie. Nagle znikąd pojawia się partyjny rycerz w prochowcu, co skutecznie ucina narzekanie zatroskanych dam, ale nie wyłącza ich czujności. Nonszalancki Bronek wyraźnie coś ukrywa, a to nie wróży Sabince długich lat szczęścia u jego boku.

Ogląda się ten film z zapartym tchem i otwartymi ustami.

Rzeczywistość PRL-u została tu tak wiernie odwzorowana, że niemal zlewa się z wykorzystanymi w filmie fragmentami archiwalnych kronik filmowych. To zasługa fantastycznie stylowych zdjęć, ale także scenografii, kostiumów, charakteryzacji, słowem wszystkich elementów inscenizacji. Rewers to spektakularny przykład tzw. kina epoki, ale to nie wszystko.

Kreacje aktorskie trzech grających główne role pań oraz występ Marcina Dorocińskiego w roli dżentelmena doby socjalizmu są przykładem genialnego wykorzystania pewnej konwencji. Zresztą cały film Lankosza tym właśnie jest. To rzadki, by nie powiedzieć — odosobniony w polskim kinie przypadek filmu z powodzeniem nawiązującego do zachodnich wzorców, rodzaj postmodernistycznej zabawy popularnymi gatunkami. Całość jest przecież niezwykłą mieszanką typowo polskich elementów i cytatów z mistrzów światowego kina.

Z jednej strony scenariusz Andrzeja Barta opowiada o stalinizmie po gombrowiczowsku, obnażając jego absurdy, łącząc tragizm z komizmem, przerysowując ludzkie zachowania czy wskazując na sztuczność języka. Z drugiej czuje się tu równie silną obecność poetyki filmu noir i czarnej komedii w wydaniu braci Coen. Można też znaleźć nawiązania do Pulp Fiction Tarantino (losy złotej monety przypominają losy złotego zegarka dziadka Butcha).

Któryś z krytyków zauważył też, że bohaterki Rewersu są jakby pożyczone od Almodovara. I niewątpliwie coś w tym jest. Lankosz składa hołd silnym kobietom, które nie tylko potrafią przetrwać złe czasy i złych ludzi, ale też zachować nad nimi duchową wyższość. Właściwie o tym jest cały film, choć nie da się jednoznacznie podsumować jego przesłania. Można je bowiem odczytać również jako protest przeciw lustracyjnym śledztwom — śpiewająca spoza kadru Nina Simone nie bez przyczyny domaga się przecież zrozumienia i wybaczenia zaprzeszłych uczynków.

Ale sporo miejsca zajmuje tu też kwestia szeroko rozumianej wolności — Lankosz sugeruje, że demokratyczna współczesność wciąż ma co nieco do zrobienia w kwestii swobód obywatelskich. Całość jest błyskotliwie opowiedziana i brawurowo zrealizowana. I wreszcie, co ważne, zrywa z typowo polskim martyrologiczno- rozliczeniowym tonem, pokazując, że dystans i humor wcale nie odbierają historii ani powagi, ani siły wyrazu. Trzymajmy kciuki za tego Oscara.

Oceń jakość naszego artykułu: Twoja opinia pozwala nam tworzyć lepsze treści.