W tym roku ukazała się w polskim tłumaczeniu słynna książka Michela Houellebecqa Cząstki elementarne, która przed pięcioma laty wywołała intelektualną burzę we Francji. Houellebecq, prócz prozy również autor esejów i poezji, sławę zawdzięcza właśnie swym skandalizującym powieściom (Poszerzenie pola walki, 1994; Cząstki elementarne, 1998; Platforma, 2001), które niezwykle mocno krytykują współczesny świat zachodniej cywilizacji.
W uznanych we Francji za najlepszą książkę roku i nagrodzonych w 2002 roku prestiżową nagrodą IMPAC Dublin Literary Award Cząstkach elementarnych pisarz formułuje niezwykle silne oskarżenie pokolenia '68. Kreśląc obraz przemian społecznych ostatnich dziesięcioleci XX-ego wieku, Houellebecq ukazuje wynaturzenia, do jakich doprowadziło głoszenie anarchistycznych haseł rewolucji obyczajowej, nowa pseudoreligijność, kult wolnej miłości, rozrywki i egoizmu, zwanego cynicznie indywidualizmem. Pisarzowi zależy, jak sam przyznaje, na szokowaniu, na mówieniu o rzeczach, o których nikt nie chce słyszeć, pragnie być obrzydliwy i ekstremalny, by uniknąć hipokryzji i dotrzeć do prawdy. W tej książce, stanowiącej zaprzeczenie poprawności politycznej par excellence, dostaje się wszystkim: lewicy i prawicy, białym i czarnym, młodym i starym, ekologom i hippisom, satanistom, różokrzyżowcom, filozofom i naukowcom. Houellebecq nie oszczędza nikogo.
Jego bohaterowie uwolnieni od moralnych i instytucjonalnych więzów, pozbawieni autentycznego kontaktu z otaczającym światem, dryfują niczym cząstki elementarne w niemal kosmicznej pustce współczesnego świata, rozpaczliwie poszukując miłości. Nie potrafiąc zaś zdać sobie sprawy z tej podstawowej prawdy, poświęcają swoje życie pozbawionym radości i nadziei relacjom i misjom, unicestwiając w sobie ostatecznie zdolność do szczęścia. W tej wyjątkowo ponurej wizji świata, gdzie przyjemność i seks mają stanowić antidotum na wszystkie problemy ludzkości, a zamiast tego potęgują tylko poczucie zagubienia i samotności, niewiele jest nadziei.
Jakiś cień tej nadziei przemyka jednak po stronicach houellebecqowskiej powieści. Odnajduję ją zapisaną między wierszami, w prowokacji pisarza, jaką jest śmiała i niezwykle kontrowersyjna idea utopijnej cywilizacji nowego doskonałego gatunku ludzi, stworzonego myślą ułomnego i uwikłanego w sprzeczności człowieka. Paradoksalnie nie w realizacji eugenicznej utopii widzę szansę dla ludzkości (która zasługuje na wyzwania wyższego rzędu), lecz we wciąż żywym pragnieniu człowieka przekroczenia swych własnych ograniczeń w sferze duchowej i uczuciowej, w jego wiecznej tęsknocie za ideałem, która to tęsknota prowadzić może do cudu, jakim jest miłość.
Zarzut pornografii często wysuwany pod adresem Cząstek elementarnych nie dziwi. W książce aż roi się bowiem od tzw. „momentów”. Zarzut ten nie wydaje mi się jednak słuszny. Oskarżać Houellebecqa o pornografię, to jak oskarżać sąd o niemoralność, gdy ten wykorzystuje akta sprawy, w których występują drastyczne sceny.
Cząstki elementarne nie są dziełem wybitnym, ale ważnym. Warto je przeczytać choćby ze względu na niecodzienność przedstawionej w nich rzeczywistości, rzeczywistości do istnienia której nie możemy ani w pełni się przyznać, ani której nie możemy w pełni zanegować. Ta książka przeraża wizją bliskości upadku i rozpaczy, uświadamia nam realność naszych ułomności i naszych problemów, przestrzega przed ucieczkowymi rozwiązaniami, a przede wszystkim chroni nas przed szukaniem szybkich i łatwych odpowiedzi na prawdziwe wyzwania egzystencji.
