Cukrzyca

Cukrzyca (diabetes mellitus)- została rozpoznana już w starożytności. W III wieku p.n.e. Demetriusz wprowadził określenie diabetes, które oznacza przeciekanie przez coś i stosuje się do opisania nieprawidłowości polegającej na tym, że wprowadzona do organizmu substancja nie zatrzymuje się w nim i nie zostaje wykorzystana, lecz zostaje wydalona w postaci niezmienionej. Słowo mellitus oznacza po łacinie miodowy, czyli słodki. Jedno z tłumaczeń łacińskiej nazwy choroby, którą nazywamy dziś cukrzycą, brzmi „słodki wielomocz” i odnosi się do jednego z najbardziej charakterystycznych objawów tej choroby a mianowicie glukozurii, czyli wydalania glukozy z moczem.

Cukrzyca należy do grupy chorób metabolicznych i jej podstawowym objawem jest podwyższony poziom cukru (glukozy) we krwi. Nadmierne stężenie glukozy we krwi wynika z częściowego bądź całkowitego zahamowania produkcji insuliny przez trzustkę lub słabej reakcji na ten hormon (insulinoodporności), czasem obu tych zjawisk jednocześnie. Choroba ta wiąże się z trwałym uszkodzeniem, dysfunkcją i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, serca, naczyń krwionośnych i nerwów.

U osób zdrowych we krwi utrzymuje się poziom glukozy pomiędzy 60 a 180mg%. Ilość glukozy we krwi pobranej na czczo powinna zawierać się w granicach 70–110mg%, po posiłkach może wzrastać. U osób chorych na cukrzycę poziom glukozy we krwi przekracza górną granicę normy wynoszącą 180mg%. Cukrzyca jest więc stanem, w którym stężenie glukozy we krwi stale lub często jest większe (hiperglikemia) od stężenia prawidłowego (normoglikemia), co powoduje, że glukoza przedostaje się do moczu (glukozuria). W wyniku niemożliwości wykorzystania glukozy do celów energetycznych nasila się katabolizm tłuszczów, co prowadzi do ketonurii (we krwi i w moczu zwiększa się ilość ciał ketonowych). Dalszą konsekwencją rozwoju cukrzycy jest pojawiają się zaburzeń przemiany białkowej w organizmie objawiającej się zahamowaniem biosyntezy białka i katabolizmem białek w celach energetycznych.

Rodzaje cukrzycy

Ogólnie można wyróżnić cukrzyce o podłożu genetycznym, dawniej zwane pierwotnymi (np. typ 1, typ 2, cukrzyca ciężarnych) oraz cukrzyce wtórne nie mające związku z predyspozycją genetyczną (wynikające np. z uszkodzenia trzustki).

Cukrzyca typu 1, dawniej nazywana insulinozależną lub młodzieńczą, z reguły występuje u dzieci i młodzieży, a rzadko początek choroby pojawia się w wieku starszym. Spowodowana jest ona bezwzględnym brakiem insuliny, na skutek zniszczenia i uszkodzenia komórek ß wysp Langerhansa trzustki. Cukrzyca typu 1 wymaga stałego stosowania insuliny egzogennej. Przy tym typie choroby występuje skłonność do ostrych powikłań pod postacią śpiączki cukrzycowej, co dzieje się na skutek niedostatecznego lub nieprawidłowego leczenia insuliną, nieodpowiedniej diety, współistniejących innych chorobach czy też po wypiciu znacznej ilości alkoholu. Cukrzyca typu 1 przyspiesza i wywołuje degradację najważniejszych organów w ciele, m.in. upośledzenie bądź utratę wzroku, chorobę wieńcową prowadzącą do zawałów serca i schyłkową niewydolność nerek.

Cukrzyca typu 2, dawniej zwana insulinoniezależną lub cukrzycą dorosłych, ujawnia się najczęściej u ludzi w średnim lub w starszym wieku, przeważnie mających problem z nadwagą. Cukrzyca typu 2 nie wykazuje tendencji do wywołania śpiączki. Komórki ß trzustki długo zachowują pełną lub częściową zdolność do wytwarzania insuliny, ale z czasem ilość tego hormonu staje się niewystarczająca. W początkowym okresie choroby uzyskuje się poprawę przy pomocy samej diety, z czasem staje się konieczne stosowania doustnych leków przeciwcukrzycowych. Potem jednak i to może okazać się niewystarczające i konieczne jest wówczas podawanie okresowo lub stale preparatów insuliny. Najczęściej cukrzyca typu 2 skojarzona jest z otyłością (problem 80% chorych) oraz z nadciśnieniem tętniczym (towarzyszy 60% przypadków). Powikłania tej choroby pojawiają się po kilku, kilkunastu latach. Najczęściej są to: zawał serca i choroba wieńcowa, udar mózgu, stopa cukrzycowa prowadząca do amputacji nogi, choroba małych naczyń krwionośnych w obrębie siatkówki oka i nerek.

Cukrzyca ciężarnych jest upośledzeniem tolerancji węglowodanów, które może pojawić się w czasie ciąży i zazwyczaj mija po porodzie (dotyka 1–2 na 1000 ciężarnych kobiet). Jej wczesne rozpoznanie jest bardzo ważne zarówno dla dziecka, jak i dla matki. Niestety kobiety, które przebyły cukrzycą ciężarnych są zagrożone wystąpieniem cukrzycy typu 2 po kilku- kilkudziesięciu latach.

Cukrzyca wtórna zwana inaczej niedziedziczną to stan zwiększenia glukozy we krwi w przebiegu niektórych chorób, do których można zaliczyć np. schorzenia gruczołów wydzielania wewnętrznego. Jest ona też skutkiem usunięcia operacyjnego trzustki.

Przyczyny cukrzycy

Najczęściej przyczyną cukrzycy są predyspozycje genetyczne, zwłaszcza dla typu 1. Lata zaniedbywania kondycji ruchowej i lekceważenia podstawowych reguł zdrowego trybu życia – odżywianie się zbyt słodko, słono, tłusto oraz siedzący tryb życia — najczęściej towarzyszą ujawnieniu się skłonności do cukrzycy typu 2. Przyczyną powstania choroby może być również starzenie się, bowiem z wiekiem naturalnie obniża się tolerancja komórek na glukozę oraz wydajność wszystkich komórek organizmu a w tym ß trzustki. Cukrzyca może też powstać na skutek ciąży, stresu (u osób z predyspozycjami genetycznymi) oraz, m,in. chorób gruczołów dokrewnych, zaburzenia funkcjonowania jajników, infekcji, marskości wątroby, ostrych i przewlekłych zapaleń trzustki.

Objawy cukrzycy

Przy typie 1 pacjenci skarżą się na ciągłe pragnienie, nadmierne wydalanie moczu (nawet do 2–5 litrów dziennie), zwiększony apetyt przy jednoczesnej utracie masy ciała, bolesne skurcze mięśniowe, ropne zmiany skórne, grzybice. U dzieci przebieg choroby jest cięższy. Ponadto u dzieci nagle może wystąpić śpiączka. Przy typie 2 objawy są bardzo różne i niespecyficzne. Pojawiają się: znużenie, zwiększenie apetytu, utrata masy ciała, pragnienie i wielomocz, zgorzel stopy itp.

Zasady żywienia chorych na cukrzycę

Osoba chora na cukrzycę typu 1 powinna spożywać 6–7 posiłków o łącznej wartości energetycznej 30 do 40kcal na 1kg masy ciała na dobę. Ostatni posiłek powinien mieć miejsce tuż przed snem (kanapka, owoc, kasza, ryż). Największe posiłki koordynuje się w czasie z zastrzykami insuliny. Cukrzyk powinien odczekać 30–45 minut po podskórnym podaniu insuliny zanim przystąpi do jedzenia. Ważne jest by posiłki miały stałe pory, tak jak zastrzyki. W cukrzycy typu 2 wskazane jest mniejsze dobowe spożycie kalorii, rozłożone na 3–4 posiłki.

Chorym na cukrzycę zaleca się spożywanie białka w ilości 0,7–1,0g na kilogram masy ciała na dobę, a jego źródłem powinny być chudy drób, cielęcina, wołowina, chude ryby, chude wędliny wysokogatunkowe, chude mleko i przetwory mleczne. Maksymalnie 30% energii w diecie może pochodzić z tłuszczów, przy czym wskazane jest unikanie masła, margaryny, śmietany, serów topionych, tłustych serów żółtych, frytek, tłustych ryb, orzechów, podrobów i żółtek jaj. Węglowodany w diecie chorego powinny pokrywać 50–60% jego zapotrzebowania energetycznego na dobę. Cukrzykom nie wolno spożywać węglowodanów prostych — w przeciwieństwie do złożonych, których źródłem są ziemniaki, dziki ryż, produkty zbożowe z mąki pełnoziarnistej, niektóre owoce (te mniej słodkie) i warzywa. Te ostatnie są szczególnie cenne w diecie chorego na cukrzycę, który może spożywać w dużych ilościach boćwinę, cykorię, świeże grzyby, kabaczki, kalafiory, kalarepę, ogórki świeże i kwaszone, paprykę, pomidory, sałatę zieloną, szpinak, szczypiorek, szparagi, chrzan i pietruszkę. Ze środków słodzących zamiast cukru stosuje się sacharynę (nigdy w okresie ciąży i karmienia), aspartam i acesulfam K (głównie do wypieków). Alkohol należy wykluczyć ze spożywania, gdyż może on tylko pogłębić chorobę. Należy też zrezygnować z ostrych przypraw i zastąpić je łagodniejszymi, takimi jak sok z cytryny, koperek, zielona pietruszka, majeranek, wanilia, cynamon, kminek i ziele angielskie.

Uzupełnieniem zdrowej diety powinien być umiarkowany wysiłek fizyczny. Większy wysiłek może oznaczać możliwość zmniejszenia całkowitej dobowej dawki przyjmowanej insuliny, jednak nie obniży on stężenia cukru we krwi przy istniejącym niedoborze insuliny.
1.Bernas M., „Kompendium diabetologii”
2.Szczeklik-Kumala Z., „ Etiologiczna klasyfikacja cukrzycy”
3.Taton J., „Cukrzyca”