Żywienie w otyłości

Co to jest otyłość?
Otyłość nie jest chorobą. To stan cechujący się zwiększeniem masy ciała ponad przyjętą normę na skutek powiększenia się ilości tłuszczu w ciele. Tycie spowodowane jest nadmiernym wypełnieniem triacyloglicerolami już istniejących komórek tłuszczowych lub tworzenia nowych; może też być wynikiem obydwu zjawisk jednocześnie. Otyłość może dopiero spowodować chorobę, dlatego też należy z nią walczyć.

Sprawdzenie własnej masy ciała
Prawidłowość masy ciała można określić na podstawie, tzw. wskaźnika masy ciała BMI (body mass index), który zwany jest inaczej wskaźnikiem Queteleta, wg wzoru:
BMI = masa ciała (kg) / [wzrost (m)]₂
Jak wygląda interpretacja wskaźnika BMI?

Rodzaje otyłości
Otyłość dzielimy na brzuszną, tzw. jabłko (dotyczy głownie mężczyzn), i pośladkowo-udową, tzw. gruszka (dotyczy głównie kobiet). W otyłości brzusznej najczęściej stwierdza się zaburzenia tolerancji glukozy, hiperinsulinemię i nadciśnienie krwi. Zaburzenia te stwarzają duże zagrożenie wczesnym rozwojem miażdżycy i cukrzycy. Na ogół nie występują one w otyłości pośladkowo-udowej, która to najczęściej kojarzy się z żylakami podudzi oraz zwyrodnieniem układu kostno-stawowego kończyn dolnych.

Przyczyny otyłości
Nadmierna waga spowodowana jest takimi czynnikami jak:

• nadmierna ilość spożywanych kalorii, źle zbilansowana dieta (przewaga spożycia tłuszczu i cukru), złe nawyki żywieniowe (bardzo obfite posiłki, brak I śniadania, mała częstotliwość spożycia), czynniki psychologiczne i behawioralne (brak radzenia sobie ze stresem, niepohamowana chęć spożycia, bankiety (mówi się tu o tzw. otyłości polityków, prezydentów, naukowców), okolicznościowe przejadanie się (np. święta).

Przed przystąpieniem do leczenia otyłości należy najpierw określić cel, do którego dążymy. Osoby z umiarkowaną masą ciała nie wymagają w zasadzie leczenia. Postępowanie dietetyka w takiej sytuacji sprowadza się do instrukcji dotyczących zasad racjonalnego żywienia oraz zwiększenia aktywności fizycznej. Pacjent powinien zostać poinformowany o reperkusjach wzrostu masy ciała oraz o korzyściach, jakie daje łagodne zmniejszanie nadwagi.

W przypadku osób z nadwagą, u których stwierdza się wzrost ciśnienia krwi, niedokrwienną chorobę serca, cukrzycę, kamicę pęcherzyka żółciowego, należy koniecznie stopniowo dążyć do zmniejszenia masy ciała, aż do osiągnięcia wartości prawidłowych.

Sposoby leczenia otyłości

1. Metody farmakologiczne: a) środki hamujące wchłanianie tłuszczu, b) substancje hamujące lipogenezę, c) substancje zwiększające lipolizę.

   Metody chirurgiczne, do których zalicza się: a) owinięcie fragmentu jelita, b) cięcie jelita grubego (jest to drastyczna metoda; po takim zabiegu pojawiają się biegunki, spadek odporności, niedobór składników mineralnych i witamin), c) zmniejszenie objętości żołądka poprzez zastosowanie baloników, pierścieni (metoda również nieodpowiednia, gdyż mogą pojawić się wrzody żołądka, nowotwory oraz inne zaburzenia przewodu pokarmowego), d) aspiracja tkanki tłuszczowej, czyli odsysanie tłuszczu razem z komórkami i krwią, po czym z kolei pozostaje rozciągnięta skóra.

   Metody oparte na żywieniu, najlepsze i niosące ze sobą najmniej skutków ubocznych: Żywienie osoby otyłej powinno wywoływać odpowiedni deficyt energetyczny. W trakcie diety osoby otyłej dziennie organizmowi należy dostarczyć od 500 do 1000 kcal, co pozwala zrzucić 0,5–1 kg nadwagi tygodniowo. Osoba, która powinna schudnąć, przede wszystkim musi unikać diet zaadresowanych do ogółu i udać się do specjalisty, który zaproponuje jej indywidualną dietę. Stosowanie się do indywidualnych wskazówek specjalisty jest dlatego tak ważne, że to, co dla jednych jest korzystne, w przypadku innych może okazać się przyczyną rozwoju niepożądanych chorób.

   Zdecydowanie należy unikać głodzenia się, ponieważ wówczas następuje spadek ilości wody w organizmie, ograniczenie syntezy (tworzenia) białek krwi, co w konsekwencji może doprowadzić do śmierci.

Podstawowe zasady prawidłowej diety
Przede wszystkim najpierw należy ustalić, jakie jest dzienne zapotrzebowanie danej osoby na energię. Dlaczego? Ponieważ każdy organizm jest inny i każdy z nas prowadzi inny tryb życia.

Pierwszą zasadą prawidłowego żywienia w kierunku obniżenia masy ciała jest ograniczenie ilości spożywanej energii, której w największej ilości dostarczają tłuszcze (1g tłuszczu = 9 kcal). Drugą zasadą jest zmniejszenie spożycia cukrów prostych i sacharozy. Ich duża ilość szybko się wchłania i podnosi poziom glukozy we krwi, ponadto węglowodany szybko zamieniają się w organizmie na tłuszcze. Dlatego o wiele lepiej jest spożywać węglowodany złożone. Trzecia zasada obejmuje zwiększenie ilości błonnika (warzywa i owoce), który przeczyszcza jelita i ogranicza wchłanianie przez jelita. Dziennie powinniśmy dostarczyć od 20 do 40g błonnika, co niestety w przypadku diety Polaków rzadko ma miejsce. Czwarta zasada polega na zmianie zwyczajów żywieniowych, czyli m.in. unikaniu objadania się w święta, na przyjęciach i bankietach.

Zalecana dzienna racja pokarmowa diety niskoenergetycznej powinna składać się z:

• produktów zbożowych, mleka i przetworów mlecznych, jaj, mięsa chudego, drobiu, ryb, ziemniaków, warzyw i owoców.

Przykładowy jadłospis diety niskoenergetycznej
łatwostrawnej zawierającej 1000 kcal

Istotnym przykazaniem w stosowaniu diety niskoenergetycznej jest bezwzględne jej przestrzeganie oraz wspomaganie zwiększoną aktywnością fizyczną, co pomaga w spaleniu nadmiernej tkanki tłuszczowej. Diet takich nie wolno stosować w przypadku małych dzieci, dorastającej młodzieży oraz kobiet w ciąży i karmiących. Dziewczęta w wieku dojrzewania również nie powinny stosować drakońskich diet odchudzających, w szczególności głodówek, gdyż grozi to zahamowaniem wzrostu i rozwoju, krzywicą i osteoporozą oraz zaburzeniami metabolizmu w latach późniejszych.

Kiedy dieta niskokaloryczna nie przynosi rezultatów, stosowana jest dieta bardzo ubogoenergetyczna, tzw. VLCD.
Dieta ta zakładanie dostarczanie bardzo małych ilości energii i przygotowywana jest przemysłowo. VLCD dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych zgodnie z normami żywienia. Pacjent w ciągu dnia spożywa 3 lub 4 porcje diety i wypija dowolną ilość wody.

Korzyści, jakie wynikają ze stosowania VLCD to szybki ubytek masy ciała, brak apetytu, poprawa gospodarki lipidowej, węglowodanowej i spadek podwyższonego ciśnienia krwi.

Jest ona jednak bardzo rygorystyczna i należy ją stosować pod okiem żywieniowca i lekarza, ponieważ nieodpowiednie jej stosowanie może przyczynić się do: kamicy pęcherzyka żółciowego, deficytu potasu, zaburzenia rytmu serca, bólów głowy, zaparć oraz nietolerancji zimna.Materiały wykładowe:
J. Hasik „Żywienie człowieka”
W. Roszkowski „Podstawy nauki o żywieniu człowieka”