Powszechnie uważa się, że osteoporoza, czyli postępujący ubytek masy kości i zaburzenie jej struktury, to choroba kobiet po menopauzie. Rzeczywiście, schorzenie to częściej występuje właśnie u nich, gdy ustanie działanie jajników i zachwiana zostaje równowaga hormonalna niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu kostnego. Podobne zmiany w organizmie do tych obserwowanych po klimakterium występują także przy chorobach endokrynologicznych powodujących zaburzenia miesiączkowania.
Na skutek takich zmian osteoporoza może się zdarzać u młodszych kobiet. Kruchość kości może również wywołać leczenie lub występowanie chorób przewlekłych, m.in. układu pokarmowego. Ponadto ubytek masy kostnej jest procesem naturalnym, związanym ze starzeniem się organizmu, bo od najwyższego poziomu masy kostnej, około 30. roku życia, systematycznie spada on z każdym kolejnym rokiem. Nie należy także zapominać, że inna postać choroby – osteoporoza starcza – dotyczy osób w podeszłym wieku (powyżej 65-70 lat) niezależnie od płci. Tutaj bowiem pierwotna przyczyna, którą jest niedobór wapnia, wynika z gorszego wchłaniania tego pierwiastka z pokarmów w jelitach. Nie zmienia to jednak faktu, że kobiety są bardziej zagrożone chorobą i na nich warto skupić uwagę.
Jak rozpoznać chorobę?
Poziom wapnia można określić poprzez badanie krwi, a ubytki kostne widoczne są na zdjęciu rentgenowskim – ale tylko te poważne, gdy ubytek masy kostnej przekracza 30%. Najbardziej miarodajne jest badanie densytometryczne mierzące mineralną gęstość kości. Wykonuje się je najczęściej za pomocą sprawdzenia wchłaniania promieni rentgenowskich przez tkanki, co jest uwidocznione na obrazie na monitorze komputera. Następnie pacjent otrzymuje wynik w postaci wykresu i tabeli. Najczęściej wykonuje się badania kręgosłupa lędźwiowego lub kości udowej w okolicach stawu biodrowego. Stosowana dawka promieniowania jest niewielka i całkowicie bezpieczna. Wskazane jest, aby badanie to wykonywały osoby nie tylko po złamaniach kości, ale także wszystkie inne po ukończeniu 65 lat, te, u których w rodzinie występowała osteoporoza, mają niedobory hormonów płciowych, wątłą budowę ciała lub stosują w dużych ilościach używki (alkohol, papierosy, kawa).
Jak leczyć osteoporozę lub zapobiegać jej wystąpieniu?
W leczeniu tego schorzenia chodzi przede wszystkim o zapobieganie złamaniom. Stosuje się leki zapobiegające niszczeniu kości, w tym estrogeny, kalcytoninę i bisfosfoniany, a także wspomagające ich budowę – preparaty wapnia i witaminy D. Ta ostatnia bowiem poprawia wchłanianie wapnia. Przy czym przy występującej już zaawansowanej chorobie uzupełnianie wapnia niewiele pomoże. Ważna jest także rehabilitacja i fizykoterapia pozwalająca przywrócić sprawność po złamaniach kości, poprawiająca koordynację ruchową i wzmacniająca mięśnie. Leczenie powinno być konsekwentne i długotrwałe, w zasadzie do końca życia.
Jeśli chodzi o podniesienie poziomu estrogenów u kobiet w okresie menopauzalnym, skuteczną metodą jest hormonalna terapia zastępcza. Jej stosowanie w wieku około 50 lat spowalnia postęp ubytku masy kostnej, jednak już u starszych kobiet, po 60. roku życia, nie obserwuje się w tak dużym stopniu tego pozytywnego działania HTZ. Co więcej, naturalne preparaty łagodzące objawy przekwitania, np. fitohormony z soi, nie pomagają w zapobieganiu osteoporozie.
Leczenie zaawansowanej osteoporozy jest trudne i zdecydowanie lepiej byłoby zapobiegać jej wystąpieniu. Tutaj ważne są:
aktywność fizyczna, szczególnie na świeżym powietrzu (witamina D powstaje pod wpływem działania promieni słonecznych), ograniczenie używek sprzyjających utracie wapnia,dieta obfitująca w produkty bogate w ten pierwiastek (przede wszystkim mleko i produkty mleczne, ale też: ryby, kukurydza, kapusta, natka pietruszki, marchew, fasola, orzechy).
Zalecenia te dotyczą szczególnie osób starszych, ale nie tylko. Warto pamiętać, że o układ kostny należy dbać całe życie, szczególnym momentem, gdy może się on osłabić jest okres dojrzewania, gdy w ciągu roku rośnie się nawet o kilkanaście centymetrów.
