Astma u kobiet w ciąży

Astma jest najczęstszą przewlekłą chorobą układu oddechowego u kobiet ciężarnych. Szacuje się, że dotyczy ona około 8% kobiet ciężarnych. Wiele kobiet zadaje sobie pytanie o bezpieczeństwo leków stosowanych w terapii astmy i ich wpływ na płód.

Według dotychczasowych danych leki opisane poniżej są bezpieczne dla kobiety i jej dziecka, a odpowiednia terapia astmy w ciąży jest wręcz zalecana. Dla płodu i matki bardziej niepożądane i niebezpieczne są zaostrzenia astmy oraz jej nieleczenie.

Przebieg ciąży
Najbardziej pożądaną sytuacją jest zaplanowanie ciąży. Kobiety z astmą powinny przed zajściem w ciążę poradzić się swego lekarza prowadzącego leczenie astmy i poinformować o planach urodzenia dziecka. Wspólnie łatwiej zaplanować leczenie astmy, tak aby jak najrzadziej w ciąży dochodziło do zaostrzeń, aby kobieta mogła bezpiecznie przejść poród i okres połogu. Kobiety, które dowiadują się, że są w ciąży, nie powinny z tego powodu przerywać leczenia. Jedynym skutkiem takiego postępowania może być nagłe zaostrzenie astmy, stan astmatyczny, podczas którego istnieje bardzo wysokie prawdopodobieństwo niedotlenienia płodu.

Podczas ciąży przebieg astmy u 1/3 kobiet ulega polepszeniu, u 1/3 nie ulega zmianom, a u 1/3 pogorszeniu. Pogorszenie przebiegu astmy w tej grupie kobiet jest najczęściej obserwowane pomiędzy 29. a 36. tygodniem ciąży. U pozostałych 2/3 z reguły łagodny przebieg jest podczas ostatnich tygodni ciąży. Poród zwykle nie zaostrza astmy. Przebieg astmy w kolejnych ciążach jest zwykle podobny jak w poprzednich, tak więc kolejna ciąża nie zwiększa ryzyka pogorszenia choroby. Największe ryzyko ostrych duszności jest miedzy 17. a 24. tygodniem ciąży. Uważa się, że kobiety z astmą mają tylko lekko zwiększone ryzyko wystąpienia podczas ciąży komplikacji takich jak nadciśnienie tętnicze, poród przedwczesny, poród przez cięcie cesarskie, niska masa urodzeniowa płodu. Jednak znacząca większość tych pacjentek nie ma żadnych powikłań ani komplikacji podczas okresu ciąży, a noworodek rodzi się o czasie z prawidłową wagą ciała. Dobra kontrola astmy podczas ciąży redukuje możliwość wystąpienia powikłań.

Kobietom zaleca się częstsze wykonywanie pomiaru PEF. Samodzielne monitorowanie pozwala wcześnie wykryć progresję astmy. Zwykle zaleca się pomiar PEF dwukrotnie w ciągu doby, rano oraz wieczorem, co 12 godzin. Spadek szczytowego przepływu jest sygnałem o zaostrzeniu astmy i sygnałem do korekcji leczenia.

Kobiety w 24. tygodniu ciąży oraz powyżej powinny także liczyć ruchy płodu. Dodatkowo należy unikać ekspozycji na alergeny zaostrzające przebieg astmy (dym papierosowy, silny zapach perfum).

Leki
Leczenie astmy podczas ciąży w zasadzie nie różni się od leczenia kobiet niebędących w ciąży. W świetle dzisiejszych doniesień naukowych trudno udowodnić jednoznacznie całkowite bezpieczeństwo leków przeciwastmatycznych, gdyż niedopuszczalne jest prowadzenie badań na kobietach ciężarnych. O braku szkodliwych działań na płód wiadomo jedynie z wieloletnich badań obserwacyjnych kobiet stosujących leki.

W leczeniu astmy wykorzystywanych jest kilka rodzajów grup leków. Należą do nich leki rozszerzające oskrzela, tzw. krótko- i długodziałające, glikokortykosteroidy, leki blokujące układ leukotrienów, teofilina oraz immunoterapia.

Leki rozszerzające oskrzela z grupy krótkodziałających (np. terbutalina, albuterol) są bezpieczne dla kobiet ciężarnych. Natomiast nie ma jednoznacznych danych o bezpieczeństwie leków długodziałających (np. slameteol, formoterol). Stosowanie tych leków powinno odbywać się pod kontrolą lekarską.

Uważa się, że glikokortykosteroidy są bezpieczną grupą leków zarówno dla matki, jak i płodu. Glikokortykosteroidy mogą być przyjmowane doustnie lub wziewnie. W przypadku preparatów doustnych istnieją doniesienia o możliwości wystąpienia rozszczepu wargi lub podniebienia u dzieci matek przyjmujących tę postać leku podczas pierwszych 13 tygodni ciąży. W dwóch badaniach wykazano także niewielki wzrost ryzyka porodu przedwczesnego lub niskiej masy urodzeniowej dziecka. Jednakże ryzyko wystąpienia tych komplikacji jest zdecydowanie mniejsze niż ryzyko związane ze zbyt słabym leczeniem astmy podczas ciąży. Kobiety przyjmujące tabletki mają także zwiększone ryzyko rozwinięcia cukrzycy podczas ciąży lub nadciśnienia tętniczego.  W przypadku przyjmowania glikokortykosteroidów wziewnie takie powikłania występują jeszcze rzadziej. Różne preparaty były z powodzeniem stosowane w ciąży. Najbezpieczniejszym wydaje się budesonid. Jednak decyzja dotycząca wyboru leku zawsze pozostaje w gestii lekarza.

Preparaty teofiliny także były stosowane przez kobiety ciężarne. Nie wykazano dotychczas żadnego złego wpływu leku na płód. Obecnie teofilina ma mniejsze znaczenie w leczeniu astmy, gdyż są leki skuteczniejsze od niej.

W przypadkuleków hamujących układ leukoterienów (czynników nasilających astmę) w jednym małym badaniu obserwacyjnym nie wykazano, aby zafirlukast, montelukast zwiększały ryzyko wystąpienia wad rozwojowych u płodów.

Immunoterapia jest jednym z elementów terapii astmy. Kobietom, które rozpoczęły immunoterapię przed zajściem w ciążę, generalnie zaleca się, aby ją kontynuowały w ciąży. Decyzję o przerwaniu immunoterapii podejmuje lekarz. Nie zaleca się rozpoczynania terapii odczulającej u kobiet ciężarnych i należy poczekać z tym do czasu po połogu.

Zaleca się, aby w czasie porodu u kobiety z astmą wykonać znieczulenie zewnątrzoponowe.

Kobiety z astmą po porodzie mogą karmić piersią.

Pamiętaj, nieleczona astma w ciąży jest groźniejsza dla matki i płodu niż stosowane leki.

Na podstawie: 1. Weinberger S.E., Schatz M., Dombrowski M.P. Pregnancy and asthma. www.uptodate.com.
2. Kazimierczak A., Postępowanie u kobiet w ciąży chorujących na astmę oskrzelową. Postępy Nauk Medycznych 2001;1:47–52.