Rozpoznawanie autyzmu u dzieci

Autyzm należy do całościowych zaburzeń rozwoju. Według danych szacunkowych, objawów autyzmu doświadcza około 1% społeczeństwa, przy czym jest on diagnozowany u coraz większej liczby osób. Przez długi czas statystyczny Polak o autyzmie wiedział niewiele, ale obecnie świadomość społeczna z zakresu tego zaburzenia jest na wyższym poziomie. To dobra wiadomość, ponieważ wczesne rozpoznanie autyzmu u dzieci sprzyja szybkiemu wdrożeniu terapii i zwiększa ich szanse na prowadzenie satysfakcjonującego życia.

Objawy autyzmu u dzieci

Opis stałych i fundamentalnych symptomów autyzmuzostał ujęty w kategoriach diagnostycznych ICD-10. Szczególną uwagę należy zwrócić na trzy konkretne obszary deficytów u dziecka: zaburzenia relacji społecznych, zaburzenia rozwoju komunikacji oraz zaburzenia wzorców aktywności.

Zaburzenia relacji społecznych obejmują zaburzenie dzielenia i budowania pola uwagi, zaburzenie kontaktu wzrokowego oraz zaburzenie odpowiedzi emocjonalnej w relacji z drugą osobą. Trudności dotyczące budowania i dzielenia pola uwagi są obserwowane jako jedne z pierwszych objawów autyzmu u dzieci. O ile niemowlęta rozwijające się prawidłowo wręcz odruchowo kierują swoje spojrzenie na coś, co wskazują lub obserwują inni, dziecko z autyzmem tak się nie zachowuje. Charakterystycznym objawem tego zaburzenia jest także sporadycznie pojawiający się kontakt wzrokowy z dzieckiem. Fakt, iż maluch nie patrzy zbyt często w oczy innych osób sprawia, że nie jest mu łatwo odczytać ich intencje z mimiki twarzy. Dzieci dotknięte autyzmem doświadczają również mniej zainteresowania czynnościami wykonywanymi przez inne osoby, ich potrzebami i emocjami.

Zaburzenia rozwoju komunikacji mają postać braku prawidłowego rozwoju mowy, zatrzymania jego postępu lub regresu. Warto przy tym podkreślić, że dzieci autystyczne nie próbują kompensować problemów z mową gestami lub mimiką. Nawet gdy dziecko mówi sprawnie, prowadzenie rozmowy jest dla niego dużym wyzwaniem ze względu na konieczność koncentrowaniu się na rozmówcy.

Poważnym problemem wśród dzieci z autyzmem są zaburzenia wzorców aktywności, takie jak nieprawidłowy rozwój zabawy i zaburzenia sensoryczne. Dzieci autystyczne lubią bawić się same, niechętnie nawiązują kontakty z rówieśnikami, preferują utarty schemat zabawy i mają trudności z bawieniem się „na niby”.

Zaburzenia sensoryczne u dzieci z autyzmem mogą dotyczyć zmysłów słuchu, wzroku i dotyku. Ponadto mogą pojawić się trudności z utrzymaniem równowagi. Maluchy odbierają bodźce zewnętrzne w sposób nieprawidłowy – część z nich zmaga się z nadwrażliwością słuchową (hałas sprawia, że dziecko krzyczy lub zatyka uszy), a część z niedowrażliwością słuchową (dziecko lubi głośne dźwięki, mocno hałasuje). Czasami dzieci autystyczne wykazują skłonność do zachowań autoagresywnych (np. uderzanie w uszy lub głowę). Nierzadko są też całkowicie obojętne na słyszane dźwięki.

Problem nadwrażliwości i niedowrażliwości odnosi się także do wzroku. Dzieci autystyczne z nadwrażliwością wzrokową koncentrują się na drobnych, wręcz mikroskopijnych przedmiotach, nie patrzą na ludzkie twarze (w miarę możliwości) i mają zwężone lub rozszerzone źrenice. Z kolei niedowrażliwość wzrokowa manifestuje się skupianiem wzroku na konkretnym punkcie przy jednoczesnym kołysaniu się na krześle lub kiwaniu.

Niepokojącym objawem jest także niedowrażliwość dotykowa (częste zapewnianie sobie wrażeń dotykowych) oraz nadwrażliwość (wyraźna niechęć do bycia dotykanym i dotykania innych). Czasami dzieci z autyzmem na zmianę potrzebują dotyku i go unikają.

Nadwrażliwość przedsionkowa to kolejny problem, którego doświadcza część dzieci z autyzmem. Pojęcie to odnosi się do trudności z utrzymaniem równowagi, które sprawiają, że dzieci autystyczne unikają czynności oraz zabaw, które wymagają zmiany pozycji ciała. Jeśli u dziecka występuje niedowrażliwość przedsionkowa, maluch ma tendencję do znajdowania się w ciągłym ruchu (np stale obraca się i huśta na krześle).

Warto uświadomić sobie, że autyzm u każdego dziecka objawia się nieco inaczej, dlatego nie należy spodziewać się obecności wszystkich wyżej wymienionych objawów. Mimo to nie należy ich bagatelizować – jeśli maluch zachowuje się w sposób, który nam, rodzicom, wydaje się niepokojący, warto skonsultować się ze specjalistą, by w przypadku rozpoznania autyzmu stworzyć dziecku optymalne warunki do wykorzystania swojego potencjału.

Autorka:
Mariola Domaradzka

Konsultacja naukowa i merytoryczna:
dr n. hum. Joanna Ławicka
Prezes zarządu Fundacji Prodeste