Brytyjski model mediów publicznych, czyli o sukcesie BBC

TOMEK ERNESTOWICZ • dawno temu

Szczególną rolę w rozwoju mediów w Wielkiej Brytanii odegrała Brytyjska Korporacja Nadawcza (British Broadcasting Corporation, BBC). Do dziś jest głównym brytyjskim publicznym nadawcą radiowo-telewizyjnym i największą tego rodzaju instytucją na świecie. Warto przyjrzeć się pozycji BBC, szczególnie w trakcie toczącej się od kilku lat debaty na temat roli i jakości usług telewizji publicznej w Polsce.

BBC, jeszcze pod nazwą British Broadcasting Company została założona w 1922 r. przez Pocztę Brytyjską, jako spółka producentów radioodbiorników, a następnie przekształcona w przedsiębiorstwo publiczne w 1927 r. na mocy tzw. Karty Królewskiej, edyktu (Royal Charter) chroniącego ją przed ingerencją rządu. Karta Królewska z 1927 r. zdefiniowała po raz pierwszy misję oraz strukturę BBC. Była potem wielokrotnie nowelizowana.

Przyjmowana za wzorcową, brytyjska forma mediów publicznych stała się inspiracją dla rozwiązań zastosowanych w innych państwach, m.in. w Niemczech. Co wpłynęło na sukces modelu BBC? Nie bez znaczenia pozostaje monopol korporacji, który spowodował „wyuczenie” akceptacji przez brytyjską publiczność programów mediów publicznych. BBC stała się dla Brytyjczyków czymś w rodzaju wewnętrznej dyplomacji, promującej kulturę, wprowadzającej standard języka angielskiego zwany BBC English, bazującej na ideach i obyczajach klasy średniej, wykształconej na uczelniach takich jak Oxford i Cambridge. BBC utrzymywała pozycję monopolisty na brytyjskim rynku telewizyjnym do 1954 r., kiedy to pojawił się w Wielkiej Brytanii system dualny (mieszany), w którym publiczna BBC koegzystuje i konkuruje z siecią telewizji prywatnych.
Cechą wyróżniającą brytyjski dualizm medialny jest zasada rozłożenia obowiązków misji publicznej na wiele podmiotów rynkowych. Głównym podmiotem pozostaje BBC, ale oprócz niej także inni nadawcy naziemni mają określone zadania związane z misją publiczną. Zakres tych zadań precyzują przepisy koncesyjne. Tak sformułowany system mieszany jest najlepszym gwarantem silnej pozycji rynkowej mediów publicznych.
BBC nie jest niezależna od rządu. W przeszłości zarząd zobowiązano do wypełniania służby publicznej przy jednoczesnej kontroli działań. Był on pośrednikiem pomiędzy nadawcą a rządem. Do dziś rząd określa ramy w jakich działa BBC, sposób finansowania, liczbę nadawanych kanałów i uwarunkowania techniczne. W 1954 przyjęta została Ustawa o Telewizji, na mocy której powstał niezależny urząd kontroli i nadzoru rynku telewizyjnego – Independent Television Authority. Jego zadaniem miało być koncesjonowanie niezależnych nadawców regionalnych. W roku 2000 rozpoczęto prace nad stworzeniem nowego, pojedynczego i zintegrowanego organu. Powstały w ten sposób Office of Communications (OFCOM) połączył w jednym niezależnym urzędzie funkcje istniejących dotychczas pięciu organów regulacyjnych.
Nad właściwym wypełnianiem misji publicznej przez BBC czuwa dwunastu członków Rady Zarządców, tzw. governors, którzy reprezentują interesy abonentów. Nominowani są oni przez królową na wniosek ministra. Do głównych zadań tego gremium należy: wyznaczanie głównych celów BBC, monitorowanie oraz publikowanie rocznych sprawozdań z jej działalności, a także wybieranie dyrektora generalnego i innych członków zarządu. Zarząd składający się z dziewięciu członków odpowiedzialny jest za opracowywanie i wykonywanie strategii BBC zgodnie z wyznaczonymi celami.
Dla stacji publicznych bardzo ważne są solidne źródła finansowania. Od początku BBC finansowana była ze środków publicznych przy jednoczesnym zakazie emitowania reklam w swoich programach. Może je tylko zamieszczać w swoich wydawnictwach. Karta Królewska z 1996 r. zobligowała BBC do poszukiwania nowych źródeł finansowania i zwiększania swojej aktywności. W ostatnich więc latach z korporacji została wydzielona część komercyjna (BBC Worldwide), która działa jako nadawca komercyjny za granicą, w odróżnieniu od części niekomercyjnej, rozwijającej działalność publiczną w kraju. Głównym źródłem finansowania BBC jest abonament ustalany przez Parlament i pobierany przez pocztę. Sekcja zagraniczna BBC finansowana jest z budżetu państwa.
Istotną cechą brytyjskiego modelu publicznego jest jego różnorodność. Program musi uwzględniać gusta wszystkich widzów. Równie ważne pozostają innowacje i nowoczesność. Od września 1995 r. BBC prowadzi regularną cyfrową emisję naziemną.
Popularne programy BBC: