„Ona”, Spike Jonze

Każdej premiery Jonzego wyczekuję niczym małego święta. I słusznie, bo Jonze ponownie prowokuje, miesza nam w głowach, ale jak zwykle nie zawodzi.

Streszczenie „Her” może być bardzo mylące. Otóż mamy rok 2025, nasze klawiatury i ekrany dotykowe zastąpiły małe słuchawki, które pozwalają obsługiwać komputery przy pomocy głosu. Bohaterem jest 40-letni samotnik, Theodore Twombly (Joaquin Phoenix). Wciąż nie potrafi pozbierać się po rozwodzie z Catherine (Rooney Mara). Odkąd stracił pracę w opiniotwórczej gazecie, zarabia na życie odpisując na cudze listy w firmie beautifulhandwrittenletters.com. Znudzony postanawia wypróbować nowy (podobno wyposażony w inteligencję i intuicję, spersonalizowany tak, by zaspokajał wszystkie potrzeby użytkownika) system operacyjny. Ten ostatni (przemawiający do Theodora zmysłowym głosem Scarlett Johansson) błyskawicznie nawiązuje z nim bliską relację, która niebawem przeradza się w romantyczne (a nawet namiętne) uczucie.

Nie jest to wbrew pozorom nowy „Matrix”, czy kolejny „Blade Runner”. Apokaliptyczna, moralizatorska opowieść o świecie, w którym wirtualne relacje zabiły prawdziwe uczucia? Też nie. Jonze udaje się w nieodległą przyszłość, ale tworzy ją na wzór otaczającego nas świata. Pewną wskazówką będą tu jego wcześniejsze filmy („Adaptacja”, „Być jak John Malkovich”, „Where the Wild Things Are”). Zwariowana, mieszająca rzeczywistość z poetyką snu, psychodelicznej fantazji, groteski fabuła jest jedynie metaforą, nośnikiem refleksji reżysera. Na pozór opowiedzianym serio: Jonze konstruuje historię miłości z wirtualną postacią na wzór klasycznego romansu. Wzajemna chemia, żarty, narastający flirt, radość i spełnienie, jakie wnosi w życie Theodora Samantha (takie imię nadaje sobie OS Johansson): wszystko to wypada nad wyraz wiarygodnie. A że partnerka bohatera nie ma ciała, a jedynie głos, „Ona” to kolejny w karierze Jonzego „film gadany”. Nierealistyczna (a jednak przekonująca) fabuła rozpada się na szereg epizodów. To sedno stylu reżysera: fragmentaryczna, lekceważąca logikę narracja pozwala mu wznieść się ponad samą historię,  mówić o zjawiskach, dostrzegać szersze prawidłowości. Tym razem Jonze bierze na warsztat miłość, uczucia, relacje, potrzebę kontaktu. Sens tkwi w (jak zwykle mistrzowskich!) dialogach. Słuchając z początku radosnego przekomarzania się, później coraz bardziej „poważnych” rozmów bohaterów bez trudu odnajdujemy w nich własne doświadczenia. Jonze pozostaje fenomenalnym psychologiem: wchodząc w głowy bohaterów jednocześnie wdziera się w psychikę widzów, prowokuje ich, wzrusza, stawia niewygodne pytania. Czyni psychodeliczną bajkę czymś nad wyraz rzeczywistym, wzruszającym, budzącym osobiste wspomnienia. Podsumować go nie sposób. Bo jest tu analiza samotności współczesnych 30. i 40-latków, ich rozczarowania powierzchownością relacji, jest kpina z miłości postrzeganej jako iluzja utkana z naszych potrzeb i wyobrażeń. Są żarty z pogoni za wyśnionym ideałem, jest przejmująca analiza samotności. Wymieniać można jeszcze długo: wspominana fragmentaryczność pozwala Jonzemu swobodnie zmieniać temat. W efekcie jego filmy wymykają się spod kontroli, a płynące z nich wnioski sięgają naprawdę szeroko.

Nie byłoby to możliwe, gdyby nie znakomici aktorzy. Ale to już amerykańska tradycja: u Jonzego (podobnie jest z Wesem Andersonem) największe gwiazdy grają za przysłowiowe grosze. Tym razem Phoenix i Johansson: ich przejmujące, oszczędne role wzbogacają umowność „Her”. Czynią tę zwariowaną produkcję obrazem naprawdę realistycznym. I trudno w kilku zdaniach opisać jak to działa. Ostatecznie przez dwie godziny obserwujemy dorosłego faceta gadającego do siebie, prowadzącego dialog ze słuchawką. A wychodzi z tego jedna z najbardziej przejmujących (i wzruszających) historii miłosnych w kinie ostatnich lat. Oby docenili ją członkowie Amerykańskiej Akademii. 5 nominacji, w tym najważniejsze. Pisałem o „Zniewolonym”, że to film „zbyt dobry” na Oscary. Do „Her” odnosi się to w dalece większym stopniu. Zapewne to Jonze (nie po raz pierwszy) będzie tzw. wielkim Oscarowym przegranym. Nawet jeżeli szanse ma nikłe, wreszcie mam za kogo trzymać kciuki.