Składniki mineralne w organizmie
Składniki mineralne to pierwiastki, które pozostają w postaci popiołu po spaleniu tkanek.Możemy je podzielić na makroelementy i mikroelementy. Makroelementy to te, które występują w ilości powyżej 0,01% w organizmie, jak: wapń (Ca), fosfor (P), potas (K), siarka (S), sód (Na), chlor (Cl) i magnez (Mg). Do mikroelementów natomiast zalicza się pierwiastki występujące w ilości poniżej 0,01% lub te, których zapotrzebowanie jest nie większe niż 100mg/dobę. Są to m.in. żelazo (Fe), cynk (Zn), fluor (F), miedź (Cu), jod (J) i pozostałe.Każdy z tych pierwiastków pełni ważną lub ważne funkcje w organizmie, które warunkują prawidłowy wzrost, rozwój organizmu i pełnię życia.
Jednym z najważniejszych pierwiastków jest wapń, którego główna rola sprowadza się do budowy kości i innych tkanek. Do budowy kości organizm zużywa 99% obecnego w organizmie wapnia, a reszta znajduje się we krwi i płynach międzykomórkowych. W organizmie dorosłego człowieka jest średnio 1200-1600g wapnia, głównie w tkance kostnej, zębach i paznokciach. Największe stężenie wapnia w kośćcu stwierdza się u osób między 30 a 40 rokiem życia. W miarę zaś starzenia się organizmu następuje utrata wapnia z kości, przy czym proces ten jest szczególnie szybki u kobiet po menopauzie, co wiąże się m.in. z niedoborem estrogenów. W rezultacie może dojść do powstania choroby określanej jako osteoporoza (zrzeszotnienie kości) i znacznie zwiększonej podatności na złamania, np. kości miednicy, kości udowej czy promieniowej.
Pozostałe funkcje Ca w organizmie
- niezbędny do prawidłowego rozwoju i wzrostu,- wpływa na pobudliwość mięśniowo- nerwową i czynność serca,- warunkuje prawidłowy proces krzepnięcia krwi,- aktywuje enzymy w organizmie,- działa odczulająco i antyalergicznie,- składnik błon komórkowych decydujący o ich przepuszczalności.
Źródła pozyskiwania wapnia
Wykorzystanie Ca z przeciętnej racji pokarmowej spożywanej przez człowieka wynosi 30-40%. Wzrasta ono w obecności witaminy D, białka, laktozy i niektórych kwasów organicznych znajdujących się w produktach zwierzęcych. Ograniczeniu natomiast ulega pod wpływem działania szczawianów, fitynianów i błonnika skoncentrowanych w roślinach. Wielkość wchłaniania wapnia zależy również od ilościowego stosunku wapnia do fosforu w diecie oraz aktywności hormonów przytarczycznych.
Ile wapnia to w sam raz?
Zalecana dzienna norma na ten składnik mineralny wynosi od 600 do 1000mg dla niemowląt i dzieci do 9 lat, 1200mg dla osób w wieku 10-25 lat oraz 900mg dla ludzi między 26 a 60 rokiem życia. Wyjątek stanowią tutaj kobiety ciężarne i karmiące, u których zapotrzebowanie na Ca wzrasta o kolejne 300mg. Niestety w Polsce normy spożycia wapnia są realizowane jedynie na poziomie 30-50%.
Hiperkalcemia, czyli nadmiar wapnia, może być wywołana zbyt dużym spożywaniem witaminy D i A, nasileniem procesów demineralizacji kości, niektórym rodzajem nowotworów, zmniejszonym wydalaniem Ca z moczem. Objawia się to uszkodzeniem nerek, kamicą nerkową, tłumieniem pobudzenia nerwowo-mięśniowego, bólami brzucha, zaparciami, depresją, mdłościami i wymiotami.
Skutki niedoboru wapnia
Częstsza jest jednak odwrotna sytuacja – niedobór wapnia spowodowany niedoborami witaminy D, zwiększoną utratą pierwiastka z moczem, niedoczynnością gruczołów przytarczycznych, czy choćby zatrucie fluorem. Podstawowe objawy to: zwiększenie aktywności nerwowo-mięśniowej (mrowienie warg, języka, palców, nóg, kurcze mięsni rąk i stóp, twarzy, bóle mięśni), depresja, zawroty głowy, utrata przytomności, zmiany skórne, zaćma, łamliwość włosów i paznokci oraz bielactwo. U dzieci niedobór wapnia powoduje krzywicę, u młodzieży opóźnienie procesu wzrostu i kostnienia oraz zwiększoną częstotliwość występowania próchnicy zębów. U dorosłych obserwuje się osteomalację (rozmiękczenie kości) a u osób starszych (głównie u kobiet) wspomnianą wcześniej osteoporozę.
Jak pozyskiwać wapń i zapobiegać jego utracie przez organizm?
Aby zapobiec występowaniu powyżej wspomnianych chorób i dolegliwości należy zastosować profilaktykę zapobiegającą powstawaniu niedoborów wapnia już w okresie dziecięcym, kiedy zaczyna się wzrost i rozwój organizmu. Należy zadbać o to, by dziecko spożywało w miarę często wapń, w który bogate są takie produkty jak: mleko i przetwory mleczne, jogurty, kefiry, sery - w tym głównie żółte, ponieważ te zawierają o wiele więcej tego pierwiastka niż białe, warzywa zielone i produkty zbożowe.
Należy tu wspomnieć, że jogurty zawierają tzw. bakterie kwasu mlekowego - LAB (jelitowe) określane mianem probiotyków oraz specjalne węglowodany (dodawane do jogurtów od niedawna), np.: inulinę czy oligofruktozę stanowiące pokarm dla LAB (prebiotyków). Jedne poprzez działanie drugich powodują zwiększenie absorpcji wapnia w organizmie. Dla przykładu badania na kobietach w wieku pomenopauzalnym wykazały, że spożywanie jogurtu z dodatkiem prebiotyków w ilości 20g/dzień spowodowało wzrost absorpcji Ca o 16% bez stosowania terapii hormonalnej. U kobiet w wieku pomenopauzalnym bilans Ca jest ujemny i wynosi 43mg/dzień. Wzrost jego można osiągnąć poprzez spożywanie Ca w ilości 1000mg i 10 g prebiotyków dziennie, co powinno powstrzymać bądź chociażby spowolnić rozwój osteoporozy.
