Pijemy ją, aby rozjaśnić umysł, przezwyciężyć senność, a czasem ból głowy, poprawić koncentrację, zdolność zapamiętywania, „postawić się na nogi”. Za takie działanie i właściwości kawy odpowiada zawarta w niej kofeina, ale aromatyczny napój cenimy też za sam smak, a picie kawy może stanowić swoisty rytuał. Zalety kawy doceniają od wieków ludzie na całym świecie, to jeden z najpopularniejszych napojów, ale także uzależniająca używka. Komu i w jakich ilościach może szkodzić?
Ojczyzną kawy jest Etiopia, gdzie znano ją od tysiącleci, jednak nie przygotowywano z niej znanego nam dziś napoju. Sposób przyrządzania napoju z palonych i mielonych ziaren kawy opracowali i rozpowszechnili kupcy arabscy. Za ich pośrednictwem zwyczaj picia kawy około XVI wieku trafił do Europy, a później także do Polski. Początkowo był to napój luksusowy, kojarzony z wyższymi sferami, jednak z biegiem czasu kawa stała się dostępna dla wszystkich. Drzewa kawowca zaczęto też uprawiać na wszystkich kontynentach w strefie zwrotnikowej – nie tylko w Afryce, ale też Ameryce Południowej i Środkowej oraz Azji Południowo-Wschodniej. Obecnie największym producentem kawy jest Brazylia.
Większość ludzi pije kawę ze względu na właściwości zawartej w niej kofeiny, która działa pobudzająco na mózg i cały centralny układ nerwowy. Kofeina wchłania się z przewodu pokarmowego do krwi szybko i niemal całkowicie. Efekt daje się odczuć już około pół godziny po wypiciu kawy i utrzymuje się do czterech godzin. Stymulujące działanie kawy szczególnie odczuwalne jest rano i przed południem, jednak jeśli ktoś wypija dużo tego napoju, stopniowo organizm „uodparnia się” na wpływ kofeiny i aby osiągnąć efekt pobudzenia, polepszenia sprawności myślenia, potrzebna jest coraz większa dawka kofeiny.
Generalnie uważa się, że ze względu na jej pobudzające działanie kawy nie należy pić wieczorem, bo może to spowodować trudności z zasypianiem, jednak zdarzają się rzadkie, nieliczne przypadki osób, u których kawa działa dokładnie odwrotnie – usypiająco i otępiająco. Większość ludzi ceni kawę za to, że poprawia koncentrację, ponieważ dotlenia mózg, polepsza pamięć krótkotrwałą i niweluje oznaki zmęczenia psychicznego i fizycznego. Kawa, a konkretnie kofeina, wspomaga też działanie środków przeciwbólowych, dlatego kofeinę znaleźć można także w niektórych tabletkach przeciwbólowych. Ponadto kawa przyspiesza przemianę materii, a dla osób jedzących mało owoców i warzyw jest głównym źródłem przeciwutleniaczy.
Kawa ma też oczywiście wady, chociaż nie udowodniono, aby mogła mieć tak negatywny wpływ na zdrowie, jak kiedyś twierdzono. Niewątpliwie picie dużych ilości kawy może wywoływać zdenerwowanie i rozdrażnienie. Kawy powinny unikać osoby cierpiące na chorobę wrzodową, ponieważ podwyższa ona kwasowość soków żołądkowych. Z tego samego powodu z kawą powinny uważać osoby chore na nadkwasotę i pić ją z dodatkiem mleka, które obniża kwasowość.
Podobnie jak herbata kawa nie tylko zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego (za sprawą garbników), ale także powoduje żółknięcie zębów i może sprzyjać rozwojowi próchnicy. Kawa ma działanie moczopędne, co z jednej strony zmniejsza prawdopodobieństwo kamicy, ale z drugiej wypłukuje z organizmu składniki mineralne, m.in. wapń, jednak nie stwierdzono, czy jest to wpływ na tyle znaczący, by picie kawy mogło sprzyjać rozwojowi osteoporozy.
Kawa podnosi poziom cholesterolu we krwi, ponadto przyspiesza tętno i podnosi ciśnienie, dlatego jej picie nie jest wskazane dla osób z nadciśnieniem i chorobami serca, choć samo picie kawy tych schorzeń nie powoduje. Rozwiązaniem dla kawoszy cierpiących na nadciśnienie może być kawa bezkofeinowa – produkty obecnie dostępne na rynku nie różnią się praktycznie smakiem i aromatem od kawy zawierającej kofeinę. Opinie na temat picia kawy przez kobiety w ciąży są podzielone. Niektórzy specjaliści polecają całkowicie z niej zrezygnować, inni twierdzą, że jedna filiżanka dziennie nie zaszkodzi zdrowiu kobiety ani dziecka.
W przypadku ludzi zdrowych wypijanie dwóch filiżanek kawy dziennie pozwala delektować się smakiem i odczuwać pozytywne pobudzające działanie kofeiny, ale unikać negatywnych skutków dla zdrowia. Należy też pamiętać, że kofeina obecna jest nie tylko w kawie – zawiera ją również czarna herbata (w mniejszych ilościach także zielona) i coca-cola. Największe ilości kofeiny występują w napojach energetyzujących, dlatego picie ich w dużych ilościach może być ryzykowne.
