„Zabójstwo z premedytacją”, Slobodan Selenic

Jest rok 1992. Belgrad. Jelena, studentka szkoły teatralnej, odnajduje w płóciennym, poszarzałym od starości worku obok innych papierów zapiski pochodzące sprzed prawie pół wieku i należące do jej babki, także Jeleny. Opowiadają o namiętnościach, miłosnych porywach serca, ale też o II wojnie światowej i pierwszych latach komunistycznego reżimu. Młodziutka dziewczyna pragnie napisać na kanwie wspomnień babci książkę. Powoli zgłębia losy nieżyjącej już babki, poznając tajemnice jej serca - los kobiety, która pokochała dwóch mężczyzn. Przyrodniego brata Jovana obdarzała wielką, ale i grzeszną miłością; z kolei na jej uczuciu do oficera bezpieki Krsmana odcisnęło się piętno społecznego potępienia. Młoda dziewczyna w starych zapiskach odnajduje smak miłości rozkwitających w trudnych czasach, miłości zakazanych i przeklętych. Z notatek i listów wyłania się obraz wojny i Belgradu zajętego przez partyzantów Tito wprowadzających w mieście własne rządy.

Ojczym Jeleny, przedsiębiorca i kapitalista, zostaje wtrącony do więzienia pod zarzutem kolaboracji z Niemcami, a ona, jeszcze wtedy młoda i niedoświadczona dziewczyna, stara się mu pomóc. Znajomość z Krsmanem, która stopniowo przeradza się w głębsze uczucie, może pomóc ojczymowi wydostać się na wolność. Czy rzeczywiście ojczym współpracował z Niemcami? Kogo Jelena naprawdę kochała? Kto w końcu był ojcem jej dziecka? Dlaczego musiało dojść do tytułowego zabójstwa z premedytacją? Wiele pytań się nasuwa i wiele też z nich pozostanie bez odpowiedzi. Ważniejsze jednak staje się zgłębianie życiowych tajemnic Jeleny, obserwacja rozpadającego się świata w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu, a także ludzkiej rezygnacji z życia, marzeń i miłości, które po wojennej zawierusze nie mogą się spełnić. Bo jak twierdzi Jelena, „nam zabrali świat, w którym można żyć tak, jak się chce, inaczej niż każe tłum”.

Równocześnie ta współczesna Jelena zakochuje się w Bogdanie, który w Belgradzie leczy rany po walkach z Chorwatami. Miłość pomiędzy nimi nie ma w sobie nic z młodzieńczych, czasem nieodpowiedzialnych porywów serca, szaleństw i namiętności, bo skazana jest na niepewność. Młody Serb nie może zagwarantować swojej ukochanej, że jego uczucie będzie trwało wiecznie, wojna zmusza go do dokonywania wyborów i walki przeciwko Chorwatom. Czy powróci? Czy miłość przetrwa wojenną zawieruchę? Tego obiecać nie potrafi.

Powieść „Zabójstwo z premedytacją” ukazuje się w Polsce dopiero teraz, w dwanaście lat po jej pierwszym wydaniu w oryginale, mimo że książce przyznano niejedno wyróżnienie, a Gorcina Stojanovic nakręcił na jej podstawie nagradzany film. Warto sięgnąć po tę książkę z kilku powodów. Powieść napisana jest językiem dosadnym, ciętym, momentami ironicznym, a autor z mistrzostwem operuje słowem. „Zabójstwo z premedytacją” posiada interesującą fabułę, ale przede wszystkim stanowi ważne świadectwo spustoszenia, jakie w sercach Serbów pozostawiły po sobie XX-wieczne wojny.