Otyłość Polaków

Nadwaga i otyłość to przewlekłe zaburzenia metabolizmu spowodowane głównie większą podażą energii zawartej w pokarmach w stosunku do zapotrzebowania organizmu, skutkiem czego organizm magazynuje jej nadmiar w postaci tkanki tłuszczowej. Czy w Polsce mamy do czynienia z epidemią otyłości?

Otyłość a nadwaga

Nadwagą określa się zwiększenie masy ciała do 110 – 120% masy należnej, czyli odpowiedniej do naszego wzrostu i wieku. Natomiast o otyłości mówimy wówczas, gdy zwiększenie masy ciała przekracza u kobiet 130%, a u mężczyzn 125% masy należnej. Do oceny prawidłowej masy ciała używany jest prosty wskaźnik nazywany BMI, wyliczany na podstawie relacji pomiędzy masą ciała (w kilogramach) a wzrostem (w metrach). BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m²). Na podstawie pomiaru wskaźnika BMI można określić stan niedowagi (BMI poniżej 18,5), nadwagi (BMI od 25,0 do 29,9) i otyłości (BMI 30,0 i powyżej) u dorosłych.

niedowaga < 18,5 waga w normie 18,5 – 24,9 nadwaga 25 – 29,9 otyłość stopnia I 30 – 34,9 otyłość stopnia II 35,00 — 39,99 otyłość stopnia III >40

Nadwaga i otyłość mogą być czynnikami ryzyka innych chorób, jak miażdżyca i nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, niektóre nowotwory, choroby zwyrodnieniowe stawów, kamica pęcherzyka żółciowego czy też zespół bezdechu podczas snu.

W krajach rozwiniętych odsetek osób obciążonych otyłością i nadwagą wzrasta. Z analogiczną sytuacją mamy do czynienia w Polsce. Problem dotyczy już 43% populacji. To, że znajdujemy się w dolnej części zestawienia, nie powinno nas pocieszać, gdyż pniemy się w górę.

Największym zagrożeniem obarczeni są u nas mężczyźni, u których nadwaga osiąga szybszy przyrost. Przywołując dane GUS, w latach 1996 – 2004 ich liczba wzrosła o 4,2%, podczas gdy kobiet pozostała bez zmian. Odsetek otyłych mężczyzn i kobiet jest jednak zbliżony.

Najwięcej mężczyzn z nadwagą i otyłością odnotowano w województwie opolskim, natomiast kobiet w województwie lubelskim. Porównując rok 1996 i 2004, w każdym województwie odsetek osób otyłych i z nadwagą wzrósł. Tylko wśród mężczyzn w województwie śląskim ten wskaźnik spadł o 1,5%.
Można zauważyć, że kobiety wykazują się większą troską o prawidłową masę ciała. W połowie polskich województw odsetek kobiet z nadwagą lub otyłością zmniejszył się, a największy spadek odnotowano w województwie małopolskim – niemal o 1/6.
Odsetek nastolatków z nadwagą i otyłością w latach 2001–2006 wzrósł. Wzrósł również odsetek nadwagi i otyłości w młodszych grupach wiekowych. Nie jest to dobra prognoza na przyszłość.

Dlaczego tyjemy?

Otyłość jest skutkiem przede wszystkim spożywania nadmiaru tłuszczu, węglowodanów prostych oraz zbyt małej aktywności fizycznej i siedzącego trybu życia.

Dieta

Jedną z najważniejszych przyczyn nadwagi i otyłości jest nieodpowiednio skomponowana dieta, zawierająca produkty bogate w skrobię, takie jak białe pieczywo, makaron, ziemniaki, posiadające wysoki indeks glikemiczny. Jakość odżywiania Polaków pozostawia wiele do życzenia. Zasłaniając się brakiem czasu, odżywiamy się nieregularnie, w pośpiechu, wybieramy żywność przetworzoną i wysokokaloryczną. W międzyczasie podjadamy chipsy, paluszki, orzeszki, batoniki. O zdrowym odżywianiu zapominamy.
Pod względem ilości dostępnych warzyw i owoców, przypadających na jednego mieszkańca, Polska zajmuje przedostatnią pozycję w UE (HFA DB). Czarę goryczy przelewają analizy Instytutu Żywności i Żywienia wskazujące, że ich spożycie nie wzrosło w ciągu trzech ostatnich lat. Zarówno wśród dziewcząt jak i chłopców w wieku 15 lat, odsetek spożywających owoce codziennie spadł w latach 2001–2006 odpowiednio o 14 i 12%. Był to największy zanotowany spadek.

W zapobieganiu i leczeniu otyłości zaleca się spożywanie posiłków zawierających wszystkie niezbędne dla organizmu składniki, szczególnie produkty o niskim indeksie glikemicznym, dodatkowo w zmniejszonej ilości. Pomocne w utrzymaniu prawidłowej diety mogą być suplementy zmniejszające indeks glikemiczny posiłków, ponieważ nie powodują one wahań stężenia glukozy we krwi. W wyniku działania tego typu preparatu organizm otrzymuje mniejsze ilości glukozy, dlatego znacznie mniej węglowodanów odkłada w postaci tłuszczu. Specjalne suplementy diety ograniczają także apetyt.

Palenie

Palenie papierosów dotyczy 37% mężczyzn i 23% kobiet — jest to wynik wyższy od przeciętnego dla krajów UE. Na szczęście zmniejsza się sukcesywnie odsetek palaczy wśród mężczyzn, a także odsetek palącej młodzieży. W grupie wiekowej 15–24 lata palenie jest wręcz źle postrzegane, dlatego też odsetek palaczy w tej grupie wiekowej jest jednym z najniższych w UE. Dla kontrastu, odsetek dorosłych palących kobiet jest na stałym poziomie.

Palenie często jest ucieczką od stresu, który towarzyszy nam na każdym kroku, zarówno w życiu zawodowym jak i prywatnym. W pracy musimy sobie radzić z coraz większą ilością obowiązków. Pracujemy zatem dużo i intensywnie. Palenie jednak nie jest receptą na stres, to złudna i krótkotrwała poprawa, która przede wszystkim szkodzi zdrowiu. Palenie papierosów może obniżać apetyt. Ale nie jest to metoda pozwalająca utrzymać prawidłową masę ciała i zachować zdrowie, gdyż palenie i otyłość są pierwszymi (możliwymi do uniknięcia) przyczynami zgonów związanych z chorobami sercowo-naczyniowymi. Pocieszające, że coraz więcej osób zaprzestaje palenia.

Alkohol

Spożycie alkoholu przez lata plasowało nas na szczycie wszelkich rankingów. Do tego zdołaliśmy się już przyzwyczaić. Na tym budowaliśmy wręcz swój mało reprezentacyjny wizerunek. Raport wskazuje jednak, że te czasy odchodzą do lamusa. Spożycie alkoholu w Polsce jest niższe niż średnia UE, w dodatku dominują trunki o niższej zawartości procentowej (zwłaszcza tak lubiane przez Polaków piwo). Dane dotyczące spożycia alkoholu wśród młodzieży nie są już tak jednoznaczne. Z jednej strony cieszy nas fakt, że na tle rówieśników UE polska młodzież wypada lepiej, ale z drugiej strony aż co szósty piętnastolatek przyznaje się do picia alkoholu co najmniej raz w tygodniu. W kontekście otyłości warto podkreślić, że alkohol spożywany w nadmiernych ilościach prowadzi do zwiększonego dostarczania energii („puste” kalorie).

Ruch

Prawdziwą bolączką jest aktywność fizyczna. Uciekając w wir pracy nie znajdujemy wystarczającej motywacji, by rozruszać ciało. A codzienny tryb naszego życia wymusza przyjmowanie pozycji siedzącej czy to w samochodzie, czy w biurze. Kiedy już wrócimy do domu, wolimy spędzać czas przed komputerem bądź ekranem TV. Nic nie wskazuje na to, że w przyszłości odsetek osób uprawiających jakikolwiek sport się zwiększy, gdyż aktywność dzieci i młodzieży w starszych grupach wiekowych dramatycznie spada.

Czas na zmiany

Im wcześniej zaczniemy modyfikować nasz styl życia, tym lepiej. Zdrowe, wartościowe i umiarkowane jedzenie wesprzyjmy wysiłkiem fizycznym. Nie tłumaczmy się brakiem czasu i przeznaczmy kilkanaście minut dziennie chociażby na ćwiczenia rozciągające. Krótkie, ale regularne ćwiczenia pomogą zmniejszyć tkankę tłuszczową i utrzymać właściwą masę ciała.

Regularne ćwiczenia przyczyniają się także do zmniejszenia poziomu cukru we krwi, obniżenia ciśnienia tętniczego krwi, zmniejszenia ryzyka zawału serca i udaru mózgu, zmniejszenia zapotrzebowania organizmu na insulinę, wzmocnienia kości oraz siły mięśni.

Efekt jo-jo

Od otyłości często przechodzimy do szybkiego odchudzania. Nieprawidłowe odchudzanie w efekcie grozi wzrostem a nie spadkiem wagi. Co więcej, prowadzi do problemów zdrowotnych i coraz bardziej utrudnia zlikwidowanie nadmiernych kilogramów i wyszczuplenie sylwetki. Odchudzaj się z głową, bądź cierpliwa i wytrwała. Pożądany efekty przyjdzie po długim czasie, ale będzie się też długo utrzymywał.

Pomocne suplementy

Dobrane przez lekarza suplementy diety pomogą obniżyć kaloryczność posiłków i ograniczyć wchłanianie cukrów oraz przedłużą przebywanie w przewodzie pokarmowym zapasów skrobi, ograniczając także nasz apetyt. Dłuższe uczucie sytości sprawi, że rzadziej będziemy sięgać po tuczące przekąski, co sprzyja korzystnym zmianom naszych nawyków żywieniowych i obniżaniu masy ciała. Zmiana nieprawidłowych przyzwyczajeń pozwala też uniknąć efektu jo-jo, czyli gwałtownego przybierania na wadze po zakończeniu odchudzania, które zwykle występuje w przypadku stosowania „diety-cud”. Pomoc w utrzymaniu prawidłowej sylwetki zapewnią preparaty skutecznie spowalniający trawienie skrobi, zmniejszające ryzyko nadmiernego wzrostu stężenia glukozy we krwi, obniżające tym samym indeks glikemiczny spożywanych potraw wysokoskrobiowych, a nasilające uczucie sytości i zmniejszające apetyt. W wyniku działania tego typu suplementów diety organizm otrzymuje mniejsze ilości glukozy, dlatego znacznie mniej węglowodanów odkłada się w postaci tłuszczu.

Wykorzystano materiały:
B. Wojtyniak, P. Goryński (red.), Sytuacja zdrowotna ludności Polski, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2008.
J. Sieradzki, Otyłość a cukrzyca, Przewodnik Lekarza 2000.
D. Pupek-Musialik, M. Kujawska-Łuczak, P. Bogdański, Otyłość i nadwaga – epidemia XXI w., Przewodnik Lekarza 1/2008.
www.genexo.pl